E. Durando

Molti testi depongono sulle opposizioni dei monaci di Fruttuaria al possesso da parte del monastero della Rocca della sua chiesa, e ricordano il marchese di Monferrato e sua sorella ([fine 1181 o principio 1182]).

Fonti. — A. L’orig. manca. — B. Ed. in M. h. p., Ch., II, 1080, n. 1583.

Met. di publ. — Si riproduce B, colle correzioni indispensabili.

§ Testes domine priorie de la rocha. § Ego prior monasterii de lucedio in mea fide et bonitate dico. quod olim dominus yporiensis episcopus qui nunc est uenit ibi ad ipsum monasterium de lucedio cum guidone de serralonga et alia sua familia. et tunc interrogauit me ut irem (1) cum eo usque ad rocham. et ego dixi libenter. et ueni ad rocham cum eo. et descendimus ibi ante podium ecclesie. et interim comitissa montisferrati. et due monace cum ea. et alii multi ceperunt ibi uenire. sed ego adhuc nesciebam quod ueniebant. sed episcopus tunc dixit. ego uolo intrare ecclesiam istam. et uolo in ea mittere monacas istas. quod dominus meus archiepiscopus mediolani hoc mandauit mihi. et tunc intrauerunt omnes et comitissa et monache in curia ipsius ecclesie quam monaci de Fructuaria tenebant et possidebant. et quidam de ipsis monacis ibi tunc aderant. et nominatim ottonem monacum ibi uidi. cui dominus episcopus dixit. Frater date mihi claues ecclesie. et /125/ ipse dixit certe non fatiam. immo contradico uobis ex parte dei. et domini pape et abbatis et conuentus fructerie. ut nullam nobis uiolentiam faciatis. et interim marchio uenit. et statim ipse dominus episcopus precepit guidoni de serralonga. ut tolleret unum martellum et unum punçonum. et frangeret clauaturam ecclesie. quod illico ipse guido fecit. et tunc ipse episcopus intrauit ecclesie. et traxit monachas intus per manum. et intrauimus cum eis. et monaci fructerie qui ibi erant semper contradicebant ut supra dixi. et ibi aliquantulum stetimus. et postea recessimus. et ibi monacos et monacas dimisimus et quod postea fecerunt nesciui. de aliis factis nichil scio. § Ego guido de serralonga in mea fide et bonitate dico. id quod predictus prior. et plus quod egomet mandato iamdicti episcopi fregi clauaturam ecclesie. et ambo dicunt quod credunt circa. vi. annos quod hoc fuit. § Ego trotus iuratus dico quod bene recordor et uidi quando monace et prioria que nunc est exierunt de rocha et iuerunt stare ad merençanam sed tamen dimiserunt ibi unam suam conuersam ponciam nomine et tunc temporis uidi duos monacos fructerie uenire et stare ibi quorum unus nominabatur domnus anselmus. et tunc ipsa conuersa ui(m) recessit. sed si monaci eam inde expulerunt nescio. qui uero monaci steterunt ibi per duos menses sicut credo. et postea uenit ibi domnus oglerius qui ibi stetit per annum unum quiete. postea uenit ibi domnus iohannes de bona terra cum domino aicardo. qui ibi steterunt quiete sicut bene credo per. v. annos. et postea uenit ibi dominus oto de fabrica qui ibi stetit bene per unum annum. set dum ibi ipse otto staret. uidi episcopum yporiensem cum sua familia ibi uenire. et post eum uenit domina comitissa cum duabus monacabus. et marchio similiter uenit ibi. et uidi quod episcopus et alii et marchio et comitissa et monace intrauerunt ecuriam. et uidi et audiui quod ipse dominus episcopus tunc dixit suprascripto ottoni monaco ut daret sibi claues ecclesie. dicendo quod dominus archiepiscopus mediolani mandauerat sibi ut mitteret has monacas in possessionem ecclesie huius precepto cardinalis tuini (sic) et ipse ei dixit quod non daret. et tunc ipse episcopus precepit guidoni de serralonga ut frangeret clauaturam ecclesie. quod ipse guido fecit et ipse otto monacus multum cepit contradicere ipsi episcopo ex parte dei. et pape. et archiepiscopi et abbatis et conuentus fructerie hocque faciebat. et tunc uidi quod episcopus duxit monachas in ecclesia et credo hoc fuisse iam sunt circa x. anni. et post aliquot dies postea ipse monacus otto recessit. preterea dico quod in madio preterito fuerunt duo anni. quod uidi eundem episcopum yporiensem similiter ibi uenire cum quibusdam monacis fructerie causa restituendi eos in possessionem quam eis tulerat sicut ipse episcopus dicebat. et audiui dicere /126/ multis hominibus qui hoc uiderant quod ipse episcopus dedit ipsis monacis nomine possessionis de cuppis case furni ipsius ecclesie. eo quod monace noluerunt ei aperire. sed non uidi. de cambio nichil scio. nisi quod audiui olim dicere uni monaco fructerie tale cambium habemus de domo de la roca quod bene ualet duplum. de aliis factis nichil scio. preter quod dico quod in augusto preterito fuit unus annus quod abbas fructerie cum quibusdam (2) monacis et cum arcatoribus et aliis hominibus cum lanceis et spanneis. dardis. armata manu ibi uenerunt et fregerunt hostium et intrauerunt claustrum. et audiui quod una de monacabus fuit tunc feruta sed non uidi. § Ego alda monacha de la roca iurata dico. quod ego olim steti alia uice in ecclesia de la rocha cum domina sorore marchionis et aliis sororibus bene per iiij. annos. set monaci fructerie nobis ipsam ecclesiam contradicebant. et tunc ipsa soror marchionis dixit mihi et aliis monacabus. que ibi erant quod non sustineret dedecus monacorum fructerie. et uolebat ibi amplius stare quiete tunc iuit per se stare ad tolum et nos alie iuimus ad merençanam sed tamen dimisimus ibi in ecclesia de la roca unam nostram conuersam ponciam nomine quam monaci de fructeria quando ibi uenerunt expulerunt de monasterio. et dico quod monaci ibi steterunt per iiij. annos et dimidium. sed postea cardinalis tuinus mandauit suis literis archiepiscopo mediolani. ut ex sua parte et domini pape restitueret nos in possessione ecclesie de la roca. ipse domimis archiepiscopus per episcopum yporiensem fecit nos in possessione bonorum. uerumtamen post aliquod (sic) annos postea similiter uenit ibi idem episcopus yporiensis et dixit mihi et aliis ut exiremus de monasterio quod dicebat preceptum fuisse sibi ut restitueret monacos in possessione. et nos diximus quod non exiremus nisi mandato domini pape. uel domini episcopi astensis sub cuius potestate dominus papa nos misit. et ipse dominus episcopus stetit ibi de foris per totum diem sed quod ibi fecit nescio. et sequenti die tempestiue recessit. item postea monaci fructerie miserunt romam. et fecerunt nos interdicere. si non restitueremus eis possessionem. et nos postea similiter misimus romam. et dominus papa mandauit episcopo astensi qui tunc erat electus ut faceret prioriam iurare stare suis mandatis de hoc facto. et postea solueret illam et monacos ab interdicto et cognosceret causam quam inter ipsas et abbatem fructerie uertitur. et domina prioria mandauit ad ipsum episcopum magistrum uiuianum et presbiterum petrum de ouilio. que dedit parabolam ipsi presbitero ut iuraret per suam parabolam ipsi episcopo. quod ipsa staret suis mandatis de hoc facto. quod totum ipse presbiter sicut dixit. et fecit et adduxit nobis literas ipsius episcopi de restitutione et scio. quia uidi quod ille dominus episcopus /127/ mandauit nobis et abbati fructerie ut ueniremus ad placitum et tunc prioria bene mandauit suos nuncios illuc. set abbas noluit uenire nec mandare et interim ipsi monaci de fructeria miserunt romam. et dominus papa iterum causam domino astensi commisit ad cognoscendam sed numquam abbas sub eo ire uoluit. et dum ipsa causa esset sub eo monaci et abbas fructerie. uenerunt ibi cum lanceis armata manu. et fregerunt hostia nostra. et intrauerunt et unus illorum feriuit dominam sichardam per brachium et alter homo feriuit dominam agnexiam de petra una per coxam. similiter dico quod bene scio monacos fructerie habuisse et habent adhuc cartulas nostras de ecclesia de la rocha. eo quod soror marchionis mihi et aliis dixit quod dederat monacis fructerie ipsas cartas. et ipsi monaci dederunt ipsi comitisse suas cartas quas adhuc habemus. § Poncia conuersa iurata dicit quod tunc temporis quando due monace exierunt de roca et iuerunt ad marençanam dimiserunt eam ibi causa custodiendi domum. et quando monaci de fructeria ibi uenerunt gastaldus eorum guilielmus expulit eam de ecclesia. sed tamen iuit stare in casa ecclesie que est ante portam. § Ego ansuina monaca iurata dico. idem de toto quod suprascripta domina alda. § Ego cesaria iurata dico. item quod et domina alda. Ego alexandria iurata dico. idem quod predicta alda. et omnes ipse monace dicunt atque audierunt dicere et firmiter credunt. quod monaci fructerie quiete per multos annos tenuerunt et possiderunt. ecclesiam sancte marie de gamundio et tolum. § domina agnes monacha iurata dicit idem de interdicto domini pape et de placito commisso domino astensi episcopo. et de restitucione interdicti. et de aduentu episcopi yporiensis. quod ibi fecit cum monacis fructerie. similiter de aduentu abbatis fructerie quod ibi fecit cum hominibus armatis et de insultu. et hostiis fractis et de feruta domine sicarde dicit idem quod suprascripta alda. et dicit quod ipsamet fuit feruta per coxam de una petra. de cambio dicit idem quod alie. de aliis factis nichil scit. la nota 3 è ripetuta nel testo; per chiarezza ho distinto le due numerazioni § suprascripta (3a) domina alda reuersa dicit quod postquam dominus astensis episcopus absoluit eas ab interdicto. et abbas fructerie non uenit ad placitum. ipse dominus episcopus mandauit eis bernardum correrium suum quod confirmaret nobis possessionem ipsius ecclesie quod ipse bernardus fecit eius mandato. suprascripta (3b) domina cesa[ria]. reuersa dicit idem de confirmatione possessionis quod iamclicta alda. § durantus iuratus testatur (4) quod olim tempore quo dominus episcopus astensis habebat in mandatis a domino papa [quod] cognosceret causam quam inter abbatem fructerie et monacas de roca uertebatur. domina prioria et alie monace miserunt eum ad dominum episcopum astensem ut rogaret eum per deum et misericordiam ut disbrigaret eas de placito abbatis fructerie et dicit /128/ quod inuenit ipsum dominum episcopum apud gaurinam inter albam et leuezam cui dixit sicut (quod) domina prioria ei mandabat et dixit quod tunc ipse episcopus fecit facere litteras quas misit abbati fructerie ut ueniret ad placitum per bernardum correrium suum. cum quo bernardo ipse uenit usque ad rocam. et deinde ipse bernardus per se iuit ad fructeriam et postea redit ad rocam et dixit quod nichil faceret abbas de ipso placito sub ipso episcopo et iterum domina prioria mandauit cum ipso currerio ad dominum episcopum rogantem eum ut per deum daret eis sententiam. et dixit quod tunc dominus episcopus dixit ipsi bernardo currerio suo. uade retro cum isto seruiente monialium. et ex mea parte et domini pape confirma eis possessionem de ecclesia de rocha quod ipse bernardus ea presente et uidente fecit. § tebaldus roxengius iuratus dicit quod ipse olim erat cum sorore marchionis montisferrati ad clauascum et tunc uenit ibi. quidam cardinalis tuinus cui (5) ipsa comitissa conquesta fuit de ecclesia de roca quam monaci fructerie tenebant et ipse cardinalis promisit ipsi comitisse quod mandaret suas literas archiepiscopo mediolani ut restitueret eis possessionem de ecclesia de roca. et ipse cardinalis inde recessit et post aliquot dies fuit ibi ad rocham ubi episcopus yporiensis uenit cum duabus monacabus et tunc quesiuit claues ecclesie monacis fructerie. qui aderant. et ipsi noluerunt ei dare. et tunc guido de serralonga fregit clauaturam ecclesie mandato ipsius episcopi et traxit monachas ipsas in ecclesia. et dixit quod mandato archiepiscopi mediolani hoc faciebat et monacus unus ipsi episcopo contradicebat hoc ex parte dei et domini pape et archiepiscopi mediolani. preterea dicit quod uidit quiete conuersos et homines fructerie laborare podere de collo et firmiter credit et ita audiuit quod quiete tenuerunt ecclesiam sancte marie de gamundio. sed per quantum tempus nescit. de aliis factis nichil scit. rolandinus iuratus dicit quod ipse olim stabat cum domino olrico quando erat abbas sancti petri in celo aureo de papia tempore quo ipse erat prior sancti secundi de aste. et tunc temporis erat cum eo ad gamundium et marchio montisferrati ibi erat. qui ibi eis presentibus et uidentibus misit dominum ruffinum abbatem fructerie. qui ibi erat in possessionem ecclesie sancte marie de gamundio nomine cambium (sic) quod ipse marchio dixit ibi fecisse cum ipso abbate de ecclesia de roca. et circa duos annos postea audiuit dicere multis hominibus de gamundio qui dicebant hoc uidisse. et etiam quibusdam nunciis episcopi aquensis qui similiter dicebant hoc fecisse. et ibi interfuisse quod bene uerberauerant dominum symonem monacum fructerie qui stabat ad ecclesiam sancte marie. et expulerunt eum inde turpiter et ad pedes. et quod non portauerat inde aliquod de suo auere quod ibi habebat. set /129/ totum ei tulerunt. similiter dicit quod postea uenit stare ad rocam cum domino ottone de fabrica monaco fructerie et dum ibi staret dictum fuit eis quod episcopus yporiensis debebat ibi uenire causa mittendi monacas in possessione ipsius ecclesie. et tunc ipse otto. et ipse cum eo menau(er)it iiij. boues quos ibi habebat. et unam asinam et unum canem ad fructeriam et postea redierunt ad rocam. et post aliquot dies postea uidit quod ipse episcopus uenit ibi. et misit duas monachas inter ecclesiam. et monacus otto qui ibi erat et tenebat et possidebat illam multum fortiter ei contradicebat ex parte dei et pape et abbatis et conuentus fructerie. de aliis factis nichil scit. § iermanus auoculus de la roca iuratus dicit. quod audiuit dicere multis hominibus de roca quod monaci fructerie dicebant quod cambium quod fecerant cum marchione erat multum melius quam illud quod ei dederat et nichil aliud scit. dominus petrus presbiter de cella iuratus dicit. quod olim domina prioria que nunc est et eius sorores miserunt eum ad magistrum uiuianum de montebello ad dominum episcopum astensem qui tunc erat electus cum litteris domini pape. cui dominus papa committebat placitum quod erat inter ipsas monachas et abbatem fructerie. et cum fuerunt ad ipsum episcopum dederunt ei litteras domini pape et tunc dominus episcopus dixit eis. quando ero securus de prioria. et ipsemet ei dixit domine libenter que domina prioria dedit mihi parabolam. et tunc ipse iurauit parabola priorie quod ipsa staret de ipso placito in omnibus suis mandatis. et tunc ipse episcopus absoluit ipsam prioriam et monachas ab interdicto et mandauit eis literas absolutionis interdicti. et dicit quod postea audiuit quod ipse episcopus mandauit abbati fructerie et monacis ut irent ad placitum sed non iuerunt. et dum causa illa esset sub ipso episcopo audiuit quod abbas et monaci fructerie. quidam cum hominibus laicis uenerunt ad rocam. armata manu. et fregerunt hostia casarum et ferierunt de ipsis monachabus sed non uidit. et statim ibi ad rocam uenit et inuenit ibi de monacis fructerie qui (6) statim recesserunt et ipse intrauit ad monacas et uidit hostia fracta et monachas dicentes fuisse ferutas. de aliis factis nichil scit. § Presbiter gualfredus de cella iuratus dicit quod ipse olim tempore quo soror marchionis stabat ad rocam. stabat cum ea ibi et quiete per iiij. annos cum ea et aliis monacabus ibi stetit. et dum ibi quiete steterunt monaci fructerie quiete tenuerunt et possederunt ecclesiam sancte marie de gamundio. interrogatus quomodo scit. respondit. quod dominus symeon qui fuit prior ipsius ecclesie hoc sibi dixit. de possessione data monacabus per dominum yporegie dicit idem quos suprascriptus rolandinus. § magister uiuianus iuratus dicit idem quod suprascriptus presbiter petrus de cella preter quod /130/ iamdicta prioria precepit ipsi presbitero ut faceret per suam parabolam sacramentum domino astensi quod ipsa staret suo mandato de hac causa. et plus dicit quod dominus episcopus tunc statuit eis certum terminum ut essent ad placitum et dixit eis quod mandaret per suum nuncium abbati fructerie ut ueniret similiter ad placitum. et post aliquot dies postea dicit quod inuenit unum nuncium ipsius episcopi ad mombellum qui ei dixit quod dominus episcopus mandabat eum ad abbatem fructuerie ut ueniat ad terminum statutum ad placitum. de aliis factis nichil scit. § Busacius iuratus dicit quod circa xx. annos sunt quod uidit monacos fructuerie tenere et possidere per duos annos ecclesiam sancte marie de la curte de gamundio. interrogatus per quem tenebant. [respondit] per marchionem montisferrati qui eos ibi per suas manus posuit in possessionem. interrogatus si episcopus aquensis uel eius missus aut aliquis nuncius cardinalis uel pape ibi essent. respondit non. interrogatus si quiete tenuerunt et possederunt. respondit quod clerici ipsius ecclesie qui erant inde expulsi semper contradicebant et dicit quod postea similiter uidit episcopum aquensem ibi uenire cum suis nunciis et expulit eos de ipsa ecclesia. § ottobellus iuratus dicit. quod olim ipse uidit monacos fructuerie tenere et possidere ecclesiam sancte marie de curte de gamundio per unum annum et plus sed de tempore cum aliis factis nichil scit. § donadeus de paulo iuratus dicit idem quod la nota 7 è ripetuta nel testo; per chiarezza ho distinto le due numerazioni suprascriptus (7a) ottobellus et omnes dicunt quod episcopus aquensis et uicini expulerunt monacos de ipsa ecclesia gamundii. § ferragallus iuratus dicit idem quod suprascriptus (7b) ottobellus preter de expulsione unde nichil scit.