/376/
455
Prefazione a
« Lectiones grammaticales »
[P. VII]
Proœmium
Vix reversus eram in Europam post decem et octo peregrinationis annos apud abyssinos, oromones et sidamas populos, ut Romæ ac Parisiis negotia quædam missionem meam attingentia pertractarem, quum complures amici et confratres mei religiosi, illi præsertim qui a Deo vocati et apostolico zelo accensi ad illas regiones evangelizandas anhelant, rem admodum difficilem, ne dicam impossibilem, enixe poposcerunt, ut nempe regulas grammaticales conscriberem de lingua amarica necnon et de oromonica, quarum cognitio ipsis pernecessaria est.
Etenim quum elucubrationes et adnotationes quamplurimæ a me fere in formam grammaticalem horis subsecivis apud illas gentes jam congestæ perierint multis in exsiliis et captivitatibus, quæ illic subivi1, de nova elucubratione hic memo- [p. VIII] riter facienda agebatur. Præterea me vehementer urgebant aliarum materiarum præparatio directius ad ministerium sacrum attinentium magisque necessariarum, necnon et aliorum negotiorum congeries, quum per breve tempus in Europa manere mihi daretur. Quomodo igitur tempus grammaticæ scribendæ invenirem?
Verumtamen quum, alia scribendo et agendo, nunquam destiterim rescribere, licet inordinate, antiquas observationes et adnotationes grammaticales quoties menti recurrebant, factum est ut eas omnes paulatim reproductas invenerim. Illas proinde redigere ac ordinare, quo melius potuerim, bonum mihi visum est, ut amicorum atque confratrum meorum votis satisfacerem. At temporis angustia pressus librisque aptis et aliis auxiliis destitutus, non certe pro doctis linguarum orientalium amatoribus scribere præsumo, sed tantum pro missionariis confratribus meis, qui illas regiones adituri, prædictas duas linguas, amaricam videlicet et oromonicam addiscere coguntur.
P. IX Ut autem illarum studium facilius evadat, de illorum populorum origine, ac dein de affinitate quam horum linguæ habent sive inter se sive cum linguis semiticis orientalibus, aliquid hic adnotare juvabit.
Ex hoc enim fiet ut missionarii et viatores qui semiticas linguas penitus hauserunt, aut saltem delibarunt, celerius in studio amaricæ et oromonicæ linguæ proficiant, ut experientia me docuit1.
In primis ergo observandum est, post diluvium, in gentium dispersione, Africam fere totam inhabitatam fuisse a filiis Cham per viam Ægypti2. Sed quum Noe maledictio, prout nos do- [p. X] cent divinæ Scripturæ et experientia, illos debiliores effecerit, contra eosdem prævalentes filii Sem et Japhet tractu temporis irruerunt, atque littora Chamiticorum africana occuparunt, his ad interiores plagas depulsis1.
/377/ Hinc evenit, ut altæ regiones2, orientales Africas plagas versus sitæ, quas olim Cham posteri occuparunt, nunc vero Abyssini, Oromones, Sidamæ3, aliique populi incolunt, in decursu temporis successivas emigrationes filiorum Sem necnon aliquas Japheticas stirpis fractiones ex Ægypto, Syria, Arabia4 aliisque regionibus susceperint, maxime quum Persas, Græci, vel etiam Romani, prope universo orbi dominarentur. [P. XI] Primitivi illi Chamitici Africas domini ab emigrantibus ad meridiem et occidentem secedere coacti fuerunt.
Consequenter quum massa popularis illarum altas Ætiopias regionum ad stirpem semiticam pertinere censenda sit, earum etiam linguæ ad semiticas linguas, et probabiliter ad hebraïcam referendæ sunt1, saltem quoad ideam eas informantem ac præcipuas grammaticales leges2. Habent enim præcipuos omnium linguarum semiticarum characteres, uti sunt quasdam verborum formas, nominum et ipsorum verborum affixa et suffixa, genus femininum in aliquibus verborum personis, et alia hujusmodi non pauca, quas in lectione ultima [p. XII] hujus opusculi notabo. Inde tamen non fit ut excludi debeant quædam anomaliæ et proprietates quæ aliquam Chamiticarum et Japheticarum linguarum apparentiam exhibent, et quas ex fusione accidentali et secundariis emigrationibus derivasse conjici potest.
Quum autem opusculum hoc eo solummodo tendat, ut aliquas leges seu regulas tradat linguas amaricam et oromonicam discere cupientibus, non vero ut de linguis semiticis generatim disserat, hæc pro nunc transeunter adnotasse sufficiat ad excitandam lectoris attentionem circa aliquas observationes, quas in lectionum istarum decursu inveniet1.
Quidquid igitur definitive dici possit in hac quæstione de linguis chaldaica, arabica, æthiopica sacra et similibus, quarum ego penitiorem cognitionem minime habeo; quidquid insuper dici possit de multis linguis regionum altæ Æthiopiæ, id est de linguis Waratarum.2, Gingironum3, [p. XIII] Agaworum1, Tigræorum2, Taltallorum3, Somaulorum4, Sahorum5, Bedowinorum6 et aliorum multorum7, qui illic inveniuntur, et de quibus fere omnibus plurimas a me collectas observationes comparativas amisi; quidquid, inquam, de præfatis dici possit, si doctus lector attendat quas in sequentibus lectionibus de solis linguis amarica et oromonica dicturus sum, meum de una utriusque origine judicium haud leviter reprobabit; utriusque enim ei apparebit sympathia et [p. XIV] grammaticalis identitas, licet materialis terminorum apparatus longe differat. Judicium autem certius pronunciare poterit qui linguarum orientalium semiticarum peritior has comparare voluerit cum duabus prædictis, cum linguis nostris et cum linguis populorum Nigrorum, de quibus per incomparabilem solertiam illustrium viatorum et catholicorum missionariorum sufficientia elementa ad nos pervenerunt1.
Porro inter linguas amaricam et oromonicam, quas sunt harum lectionum subjectum, tantam inveni affinitatem grammaticalem, ut fere semper una dissertatione utriusque difficultates expedire potuerim. Imo fere semper illarum leges iisdem exemplis in iisdem tabulis a latere pro comparatione collocatis exponere potuissem, si locus /378/ pro duplici columna suffecisset. Quid plura? ipsæmet anomaliæ et irregularitates utriusque linguæ pari gressu procedere in hisce lectionibus videbuntur.
Attamen quæ in hoc opuscolo observaturus sum sive circa populorum dictorum stirpem dominantem2 sive circa originem illarum linguarum, non uti sententiam decretoriam dabo; [p. XV] nec oppugnare intendo aliorum scriptorum opiniones, quos omnes magni facio. Hæc enim mihi sola mens est, ut scilicet per has observationes lectores aliquo modo persuadeam de populorum illorum cognatione cum fratribus nostris primogenitis1 sicque in ipsos majorem sympathiam et affectum excitem, et ut per comparationem mutuam illarum linguarum facilior et profundior acquiratur earumdem cognitio.
Nunc autem ut quid de hujus grammaticalis opusculi ordine dicam, illud in novem lectiones dividere mihi arridet. In prima lectione de alphabeto amarico, necnon et de oromonico dicam. In secunda lectione, methodo grammatices peritorum postposita, statim de verbo disseram, tum quia longior et complicatior est materia, tum quia hac ratione magis servio commodo illorum qui hasce linguas addiscendi necessitate premuntur ut sunt missionarii nostri; nam, verborum natura et dispositione cognita, statim poterit missionarius cum indigenis aliquo modo colloqui, et eis prodesse2: tum etiam quia in verbis precipue elucet intima harum linguarum cognatio. [P. XVI] Propter eamdem rationem in tertia lectione de pronomine acturus sum; quia in præfatis linguis admodum essentiale est et fere indivisibile a verbo, cujus conjugationi sæpissime insitum est; sicuti pariter a nomine distare non debet, cujus etiam crebro affixum est. Etenim nucleus linguarum istarum, imo semiticarum omnium, in pronomine est, quod cum fere omnibus cæteris partibus colligatur1. In quarta lectione igitur necessario de nomine sive substantivo sive adjectivo, de declinatione ejus, de constructione et de articulo agendum erit, utpote material valde affines. In quinta de adverbio sermo erit. In sexta, de præpositione. In septima, de conjunctione. In octava, de interjectione. In nona tandum de quotidianis et popularibus salutationibus.
Equidem, si ageretur de opere grammatico componendo pro adolescentibus linguas nostrates discere volentibus, majori brevitati consulendum foret et a philologicis dissertationibus abstinendum, ne diffusio confusionem in mentibus tenellis pareret illasque frustra fatigaret. Quæ brevitas eo magis rationabiliter esset curanda, quod linguæ nostræ leges grammaticæ jam habent universaliter cognitas ac probatas. Sed longe aliter res se habet si agatur de amarica et de oromonica lingua2. Quum harum leges nondum sint per adæquatam ac [p. XVII] probatam grammaticam stabilitæ, puto eas præcedentibus vel concomitantibus rationibus esse fulciendas, ut earum veritas et justitia legentibus pateat1. Ex quo sequitur etiam illud commodum, ut nempe eædem leges, quum de viris maturis et linguarum studio assuetis hic agatur, explicatæ et probatæ intelligibiliores evadant et memoriæ facilius mandentur.
/379/ Si forte lex aliqua a me posita veluti certa vel probabilis alicui improbabilis aut falsa videatur, suamque sententiam non levibus conjecturis sed validioribus argumentis comprobaverit, tantum abest ut doleam, ut cum cordato quolibet sim ei maxime gratulaturus, quia exinde perfectior illarum linguarum grammatica sperari possit2. Gloria mea hæc erit, quod opusculo isto licet imperfecto aliis valentioribus ad melius faciendum occasio et stimulus fuerim.
Benignus autem lector operis imperfectioni facile indulge- [p. XVIII] bit, si sequentium meminerit: 1º me hæc scripsisse non ad nomen et famam occupandum, sed solummodo ad missionarios commilitones meos futuros juvandum, nihil aliud desiderans nisi Dei misericordiam ac requiem in illo æternam; 2º elucubrationes alias, quas hac de re, ut jam adverti, diligentius curaveram, omnes mihi periisse in captivitatibus meis, ac proinde opusculum hoc e tenui memoriæ meæ promptuario prodire debuisse in angustia temporum et negotiorum, ita ut ne extremam quidem manum illi admovere potuerim1. Enimvero quisnam in missionario, qui inter barbaros senuit, numeros omnes et apices magistri grammatici exegerit?
Jam satis dixi hoc quod ad me attinet. Quoad lectorem vero, si forte linguas de quibus ago penitus addiscere noluerit, sed tantum pro opportunitate vel laudabili curiositate delibare, tunc philologicis dissertationibus prætermissis, ad exempla statim transeat, et ad illas in obscuritatibus duntaxat recurrat. Exempla enim planior ac jucundior sunt via ad disciplinam quamlibet comparandam. Quapropter exempla in hoc opere moltiplicavi ad utilitatem tum missionariorum, ut citius queant cum indigenis fabulari, tum alumnorum indigenarum qui eodem, aliis deficientibus grammaticis, vice versa utantur ad linguam latinam perdiscendam.
Unum nunc superest, ut scilicet rationem reddam cur latine opusculum scripserim. Rationes ergo hæ sunt: 1º quia illud scripsi directe pro dictis missionariis et alumnis ecclesiasticis, quibus cognitæ et usus hujus linguæ necessaria sunt; [p. XIX] 2º quia lingua Latii illud reddit intelligibile et legibile in universa Europa et quantum patet Ecclesia catholica; 3º quia ego sacerdos et episcopus (licet tanta dignitate indignum me habeam) lingua hac ecclesiastica uti convenientius putavi. Pro quarta ratione (audeo dolorem meum manifestare) hanc addam, quod nempe video Europam nostram, quæ olim hujus linguæ vinculo et fidei unitate colligabatur eratque populus unius cordis et labii ac propterea Turcis aliisque infidelibus formidandus, nunc linguis et animis tam divisam atque discerptam, ut quot sunt in illa regiones et regna tot sint populi sibi invicem infensi non minus quam Turcæ cæterique catholici nominis hostes1. Quod quidem quantum illam infirmam reddat et illis ipsis contemptibilem faciat nemo non videt. Faciat Deus ut fides antiqua et animorum concordia in hac Europa reviviscat ad ejusdem prosperitatem et gloriam et regni Christi propagationem ac triumphum!
/380/
[Note]
P. VII 1 Primum exsilium meum sancitum fuit a Principe Ubè in octobri 1847, quum essem Gualà in provincia Agame apud Patres Missionis. Anno 1849, in fine junii captus fui a Nagad Ras (quod sonat minister commercii), de Consilio episcopi schismatici Salama, et nonnisi solvendo 600 libellas potui de manibus illius exire in nomine Domini. Eodem anno pergens ad regnum Çewa (ab auctoribus europæis Choa vocatum) cura P. Joanne Stella, e præfata Congregatione Missionum, fuimus ambo capti in finibus regni præfati a Beru Lubo, principe Warrokalli, qui nos custodivit per decem dies et postea liberos dimisit. In mense maii 1852, transeundo per provincias occidentales Abyssiniæ, quum essem Dunkur sub specie mercatoris et venderem in mercatu merces meas, fui cognitus ut P. VIII christianus ab Arabis, qui turmatim irruerunt super me volentes me occidere, e quorum manibus fui per miraculum liberatus a duobus militibus principis Kasa (nunc imperator Theodorus), qui casu illuc occurrerant; coactus fui postea retrocedere. Eodem anno in mense sequenti fui captus iterum a Nagad Ras supradicto in Amba Maryam, et post dies octo captivitatis evasi de manibus ejus solvendo 200 libellas. Die 25 Augusti 1861, fui captus cum omnibus meis in Kafa, ubi, me expulso et meis captivis retentis, manuscripta mea omnia in manibus gubernii relicta fuerunt. Die 30 Novembris ejusdem anni in Ennerea, accusatus a mahumedanis de magia contra regem, fui ipso facto captus et sine processu coactus exsulare, ubi tota domus mea spoliata fuit, ac proinde residua pauca manuscripta mea pariter amissa. Die 2 Junii, in Gogiam, a clerico quodam apostata accusatus apud principem de conjuratione politica contra eum, fui captus, detentus per 15 dies et postea justificatus quidem, sed coactus retrocedere ad Gudrù. Tandem die 27 Junii 1863, secundo ad hanc nostram Europam remeaturus, quum orientales Abyssiniæ fines attigissem, captus fui a militibus Theodori II, exspoliatus ductusque ad præfatum imperatorem, qui post mensem liberum me dimisit. Torna al testo ↑
P. IX 1 Quum essem Romæ 1846, quodam die interrogavi Em. Card. Mezzofanti polyglottam celeberrimum, qualiter et quo medio sibi tot linguas comparare potuisset, et ipse hoc monitum mihi dedit: « Linguas per analysim generationum, et generationes per analysim linguarum apprehendes. » Hujus sententiæ profunditatem postea experientia me docuit. Etenim paucissima elementa linguæ hebraicæ, a juventute mea apprehensa, valde mihi utilia fuere in Oriente ad linguam arabicam intelligendam. Utriusque vero linguæ elementa, licet imperfectissime adepta, postea valde me adjuvarunt ad linguam amaricam addiscendam, et hæc ad linguam oromonicam, quamvis materialiter omnino diversa. Postea, illis omnibus adjutus in Kafa anno 1860, potui illius regionis lingua aliqua scribere, et catechismum traducere; quia typus generationum et idea grammaticalis linguarum semper parallela sunt, quidquid sit de colore, de moribus hominum, necnon de vocibus materialibus humanarum linguarum. Torna al testo ↑
/381/ 2 Has regiones fuisse primitus a filiis Cham oecupatas omnino certum est et traditione locali aliquo modo comprobatum. Incipiendo enim a confinibus septentrionalibus Abyssiniæ, prosequendo confines occidentales ejusdem et populorum oromonum usque ad confines meridionales populorum sidamarum, numquam invenitur pax inter populos semiticos et chamiticos, sed bellum interminabile. Æthiopes semitici considerant populos nigros chamiticos tanquam propria mancipia naturalia. E contra populi nigri chamitici vocant habitatores altæ Æthiopiæ semiticos alienigenas et usurpatores; ego ipse utrorumque traditiones et sensum nationalem perspexi. Deinde nomen Habbes, idest Abyssinia, juxta interpretationem fere omnium, confusionem significat, porro hanc interpretationem apud nigros confirmatam inveni per nomen Makada, quo alta Æthiopia ab eis appellatur, quodque mixtionem significat in lingua oromonica. Torna al testo ↑
P. X 1 Ex hoc explicatur quomodo typus populorum fere omnium, incolentium plures partes littorales Africæ, valde differat a typo vere nigro chamitico, qui a pluribus nubianus nuncupatur atque invenitur in fere tota Africa centrali et occidentali. Torna al testo ↑
2 Hæ regiones, cæteris Africæ tractibus ditiores ac salubriores, apud veteres sub nomine Æthiopiæ veniebant. Æthiopia insuper comprehendebat Nubiam, et fere regiones omnes totius Africæ orientalis a Nilo sive cæruleo, sive albo irrigatas.
Temperatura illarum regionum varia est. In domibus missionis nostræ nunquam vidi thermometrum reaumurianum infra 18 et supra 23 gradus caloris. Pluvia regularis est, imo periodica, et consequenter vegetatio admirabilis. Agricultura paulo minus quam apud nos floret, ac terra est fertilissima et magno pretio emitur. Proprietarius etiam titulo proprietatis percipit a colono fructuum medietatem. Hæc sufficiant ad regionis divitias probandas. Torna al testo ↑
3 Sidama dicuntur populi regnorum Kafa, Kullo, Gobo, Wallamo et aliquorum aliorum. Nomen Sidama est nomen certo sensu odiosum, quo appellantur a finitimis, quia veluti captivum sonat. Linguæ et stirpes præcipuæ istorum populorum duæ sunt. Prima, Kafaco dicta, totum regnum Kafa, et regiones meridiem versus usque Mocà sitas, inde ad occidentem inclinando regnum Affillo possidet. Secunda vero, Warata dicta, a septentrione regni Kafa incipiendo, orientem ejus circuit per regna supra recensita, usque versus meridiem. Torna al testo ↑
4 Emigratio arabica ad Abyssiniam valde cognita est, imo etiam nunc continua conspicitur, quum Arabes omni tempore habuerint monopolium commercii illius regionis. Circa emigrationes syriacas, anno 1864, ego peregrinans ad loca sancta, prope civitatem Bethlehem, in loco ubi fodiebatur terra pro domo construenda, vidi fragmenta antiqua utensilium domesticorum perfecte similium [p. XI] illis quæ nunc apud Oromones in usu sunt. Præsertim vidi molam domesticam partim usu consumptam, perfecte ejusdem formæ ac illæ quibus Abyssini, Oromones et Sidamæ utuntur.
Nunc etiam diversi populi littoris orientalis Africæ, præsertim prope mare arabicum, diversum typum diversosque mores et habitudines præ se ferunt, uti omnes viatores facile videre poterunt. Alius /382/ enim est typus Somaulus, alius Dankalius, alius Taltallus et alius Saho. Isti omnes sunt populi pastores fere errantes, ab Abyssinis, Oromonibus, Sidamis et aliis altæ Æthiopiæ tribubus omnino diversi, ac propterea diversam originem habuisse dicendi sunt. Typus Somaulus arabicus videtur, persicus Dankalius. Inter Taltallos se esse romanos dicentes inveni. Sahos aliquid byzantinum præ se ferre mihi videntur. Idem dicendum de aliquibus aliis populis et tribubus habitantibus littorales illas plagas magis aquilonares versus Nubiam et Ægyptum. Torna al testo ↑
Qui e più sotto ripeto l’indicazione della pagina a cui si riferiscono le note, quando la prima nota non è a inizio pagina P. XI 1 Hic quæstionem instituere nolo de lingua matre et primitiva filiorum Sem inter multas linguas orientales quæ semiticæ dicuntur. Ego ad hebraicam propendo, quia unitas typi et lineamentorum illarum linguarum magis in hebraica inveniri videtur, quam in cæteris. Torna al testo ↑
2 Licet inveniatur aliqua etiam identitas radicalium in multis vocibus diversarum linguarum semiticarum dictarum, magis tamen identitas originis earum ex idea grammaticali, si semper eadem sit, probatur. Etenim processus grammaticalis cujuscumque linguæ magis primitivus est, et magis ad originem se tenet quam processus materiarum et modificatio earum; nam analyticus viator facile inveniet voces insitas de una lingua in aliam, etiam valde disparatam, quin transformationem aliquam processus grammaticalis inveniat. Ratio est quia iste sentimentalis est et essentialis, quem minima transmigratio successiva nequit transferre, dum ille accidentalis et magis mobilis est, ut per se patet. Torna al testo ↑
P. XII 1 Ad varias, quæ hic a me enuntiatæ sunt cum aliqua limitatione, assertiones probandas, non defuissent mihi testimonia et documenta collecta, quæ, si non suffecissent ad persuadendum, certo satis fuissent ad excitandum studiosos ad quæstiones a me incœptas prosequendas. Nunc iis destitutus, eos de hoc monitos volo pro simplici intelligentia eorum quæ in decursu opusculi invenientur. Torna al testo ↑
2 Waratæ sunt populi qui Sidamæ dicuntur ab extraneis, de quibus jam supra loquuti sumus. Stirps Warata, et idem dicendum est de lingua matre ipsius, subdividitur iterum in plures alias, quas hic referre nunc mihi difficile est. Sufficiat notare quod in Kafa vidi mancipia ex Kullo, Wallamo, Gimira et aliis regionibus, quorum linguam nostri Kafini non intelligebant; inde necessarius erat novus interpres pro quolibet novo mancipio a regionibus septentrionalibus et orientalibus supradictis venienti. Torna al testo ↑
3 Gingiro est regnum nunc valde parvum ad orientem Gemma Qaqa et Ennerea, ad aquilonemque Kambuat, Kullo et Kafa. Hic populus inter omnes alios altæ Æthiopiæ est adhuc barbarus; nunquam enim habet pacem cum vicinis, et solus Deo sacrificium humanum offert, in sola tamen circumstantia qua rex ipsius tronum init. Plura dicuntur de antiquitate hujus populi, quæ ævum mythologicum redolent. Mihi certum videtur hunc populum esse fractionem primitivorum dominorum altæ Æthiopiæ post stirpem chamiticam, quæ in illis mon- [p. XII] tibus altioribus se conservavit. Traditiones reli- /383/ giosæ et consuetudines hujus populi conveniunt cum stirpe pagana regni Kafa. Torna al testo ↑
P. XIII 1 Duplex est populus Agaw dictus, unus ad meridiem laci Tsana et ad occidentem Gogiam, alter ad orientem Abyssiniæ centralis seu Begmeder, et ad meridiem Tigræi; amborum lingua substantialiter eadem est. Torna al testo ↑
2 Tigræi Abyssiniam septentrionalem incolunt. Eorum regio æthiopici imperii sedes antiquitus fuit; sed jam a pluribus sæculis stirps amarica ei dominatur. Torna al testo ↑
3 Taltalli sunt tribus fere errantes ad orientem Tigræi. Olim stipendiarii erant imperii æthiopici, nunc vero, jugo fere omnino excusso, libertate fruuntur ac littori maris Rubri dominantur. Eorum lingua plures radicales oromonicas habet. Taltalli possident fodinas salis, quod ad universam altam Æthiopiam deportatur. Torna al testo ↑
4 Somaulus est populus valde numerosus, occupans omnia littora maris oceani a Babelmandeb usque ad æquatorem. Licet Somauli parum a littore oceani dominium suum protendant, attamen commercii monopolium ita exercent ut nemini dent per suam regionem transitum ad Africam interiorem. Mahumedani orthodoxi sunt. Eorum lingua aliquam cum oromonica affinitatem habet. Torna al testo ↑
5 Saho sunt etiam tribus veluti dominantes littora maris rubri ad aquilonem Taltallorum prope insulam Musawʻa dictam. Hi antiquitus tributarii Abyssiniæ erant, nunc cœperunt solvere tributum Turcis. Eorum lingua affinis est linguæ tigraicæ, necnon et sacræ Abyssinorum. Torna al testo ↑
6 Bedowini dicuntur omnes populi errantes, qui inveniuntur in omnibus desertis, tam in Africa versus Nubiam quam in Asia prope Arabiam, Syriam et Ægyptum. Lingua Bedowinorum Africæ orientalis fere una est cum sacra abyssina. Etymologia nominis Bedowini a bado (desertum) derivari videtur, quæ radix arabico-æthiopica est. Torna al testo ↑
7 Adsunt quam plurimi alii populi errantes et dominantes littoralibus plagis Africæ orientalis, uti Dankali prope fretum Babelmandeb, Ad’al, magis in interiori ad occidentem eorum, et alii ad austrum regni Kafa versus oceanum indicum, de quorum lingua nihil adeptus sum præter aliquas voces. Torna al testo ↑
P. XIV 1 Anno 1851, apud missionarios catholicos moratus Kartum, quæ nova capitalis est provinciarum ægyptiacarum Sudan et Sennaar, inveni apud Patres societatis dictionarium linguarum Dinka et Bary, quod certe in Europam pervenisse haud dubito; ego hoc fere totum transcripseram, sed sortem manuscriptorum meorum subiit. Eodem anno secutus Nilum cæruleum usque ad Fazoglo et Gasan plures alias notas acquisieram, quæ pariter amissæ sunt. Hic insuper observandum est, in omnibus locis ab Ægypto subactis prope Nilum fere ubique stirpem et linguam arabicam insitas esse. Quolibet tempore, etiam antiquissimo, illæ regiones semper receperunt emigrationes ex Ægypto, occasione evolutionum politicarum ejusdem, quæ typum et linguas illorum populorum ceperunt; fragmenta quæ inveniuntur in monumentis et ruinis apparent etiam in linguis.
Torna al testo ↑2 Dico stirpem dominantem, quia difficile est invenire aliquam stir- /384/ pem puram in illis regionibus et in omnibus locis ubi servitus existit. Quantitas enim mancipiorum continuo ex Nigritia vicina adductorum, quorum pars notabilis apud Oromones et Abyssinos remanent, ibique, uxore ducta, filios procreant et [p. XV] tractu temporis naturales indigenæ fiunt, procul dubio stirpem illam notabiliter vitiare debet. Hoc pariter accidit in Arabia et in omnibus regionibus mahumedanis. Pars ista tamen paulatim introducta in omnes regiones altæ Æthiopiæ, typum quidem in aliquo vitiare potest, non vero linguam, quia pauci extranei non sufficiunt ad crisim in lingua producendam, eo maxime, quod infimæ conditionis sint consequenterque amici imitationis. Torna al testo ↑
P. XV 1 Primogenitura est quid sacrum et characteristicum semiticæ stirpis. Uti primogenita accepit a Deo oraculum sacerdotale usque ad Christum, qui ex ea ortus est. Stirps semitica primogenitum semper venerata est, et etiam nunc veneratur ubique in locis ubi traditionaliter vivit. Apud Oromones invenitur primogenitura in sensu biblico et patriarchali præ omnibus aliis locis a me cognitis. Torna al testo ↑
2 Experientia comperi ad linguas addiscendas maximo auxilio esse confabulationem cum indigenis statim ac aliqua elementa linguæ apprehensa sunt. Ratio est quia sic linguæ organum paulatim pronunciationi indigenæ assuescit, antequam impropriam litterarum pronunciationem contrahat, quæ postea difficile exuitur, sive etiam quia confabulatio valde juvat memoriam ad voces cujuscumque generis retinendas, præcipue ad nomina addiscenda. Ut autem missionarius possit [p. XVI] statim confabulari, cognitio verborum præ cæteris juvat; in his linguis enim unico verbo, quibusdam affixis instructo, sæpe perficitur propositio. Torna al testo ↑
P. XVI 1 Si forte aliquis in posterum studio diligentiori harum linguarum se dicare voluerit, ausim rogare eum ut materiam hanc de pronomine serio consideret, præsertim linguæ amaricæ. Nisus quindecim et amplius annorum mihi satis non fuerunt ad omnia explicanda; inter amissas adnotationes enim aliquæ adhuc aderant mihi obscuræ materiæ, quas hic ne quidem retuli. Labor assiduus in hac materia valde utilis foret intelligentiæ linguarum orientalium, et præsertim codicum sacrorum. Torna al testo ↑
2 In lingua amarica nullam grammaticam hucusque publicatam cognosco. Bene vero viri complures præclarissimi scripserunt de lingua æthiopica sacra, Ghez dicta. Inter istos illustrissimus eques Antonius d’Abbadie, nemini secundus [p. XVII] numerandus est, qui thesaurum litteraturæ æthiopiæ haustum voluit, ut patriam suam proprio ære ditaret. Circa linguam oromonicam vero aliqui quædam elementa grammaticalia tradere conati sunt eorumque nisus valde laudandi. Sed quia regiones illas non visitarunt, vel quia aliquas tantum fractiones illarum regionum remotiores transeundo viderunt, elucubrationes eorum, factæ per analysim vocum ab aliquibus passim acceptarum, adeo obscuræ et a vero alienæ evaserunt, ut mihi et meis nihil absolute profuerint ad illam linguam addiscendam. Torna al testo ↑
P. XVII 1 Hoc eo rationabilius mihi visum est, quod leges grammaticales istarum linguarum sæpissime a nostris toto cœlo distant, et nisi philologica ratione fulcirentur gratis assertæ viderentur. Torna al testo ↑
/385/ 2 Ne proverbialis jactantia videatur hæc mea, præter ea quæ in adnotatione precedenti jam dixi de lacunis, que circa pronomina ego ipse confessus sum existere, confiteor plures alias materias a me exhaustas non fuisse earumque difficultates non satis solutas, presertim illas que de formis verborum mutua, prospera et adversa linguæ amaricæ, necnon de formis emphatica et semicausativa linguæ oromonicæ, sicuti etiam alias, que remanserunt satis obscuræ, quia destitutus notis non solum, sed peregrinus hic factus sum a locis et a linguis ipsis pro consultatione. Procul dubio igitur sagax ingenium majori tempore et commoditate donatum non solum ea omnia perficiet, sed alia insuper inveniet, que mihi adirne ignota fuere. Torna al testo ↑
P. XVIII 1 Elucubrando opusculum theologicum pro instructione catechistarum oromonum scripseram aliquas adnotationes. Eo quod deinde fuerim coactus exspectare examen dicti opusculi, in mense junii 1863, cœpi colligere illas adnotationes cum intentione tradendi solum conjugationem aliquorum verborum, necnon nominum declinationem. Retardante typographo pro efformatione novarum litterarum linguæ oromonicæ potui cetera omnia addere dum opus impressionis perficiebatur in currenti anno 1866. Torna al testo ↑
P. XIX 1 Preter recensitas hic rationes non deerant mihi aliæ satis graves. Ne scriberem gallice peritia hujus linguæ mihi italo sufficiens non erat; ne scriberem italice, scribebam in Gallia et pro gallis missionariis; ideo coactus fui scribere latine. Etenim in hac lingua nos omnes clerici veluti in lingua matris nostræ, et patriæ unius antiquæ, adhuc sumus veri fratres. Ceterum, ut verum dicam, lingua latina, mihi magis commoda erat ad me explicandum in his materiis quam lingua italica, in qua natus et educatus fui, non quasi presumens possidere linguam latinam præ italica, sed, ni fallor, quia lingua latina magis antiqua et ad primitivas accedens, majorem etiam cum istis linguis analogiam imo sympathiam habet, tam in valore et sensu vocum, quam in constructione sententiarum. Insuper italico et gallico valde brevior est latinus sermo, ac proinde magis ad normam amarici et oromonici, quod maxime favebat brevitati linearum in columnis duplicem vel triplicem textum ferentibus. Torna al testo ↑