Acta Sanctorum

/297a/

Caput II.

Aginnenses fugientem cum corpore sanctæ Fidis Arinisdum frustra insequuntur: factum Figiaci miraculum: corpus ad Conchense monasterium perfertur: magnus ad illud concursus: tentata frustra totius corporis translatio: S. Fidis elogium.

Arinisdum cum corpore S. Fidis fugientem Posthæc scilicet nulli quieti deditus, noctis silentium præstolans, advocatoque itineris socio, recidivo tramite ad patriam læto animo cum munere deifico veloci cursu tetenderunt. Crastino autem die illucescente, dum custos requisitus abfuisset, et monumentum visitatum, C vacuum corpore foret, et tam pretioso thesauro careret, facto etiam tumultu permaximo in plebe, omnes obstupefacti concurrentes, casumque rei in alterutrum sciscitantes, quem raptim, ut in ardua re fieri solet, fama vulgo dilatavit, et cuncto populo regionis illius notum fecit. Ad sepulchrum ergo Virginis universa civitas conveniens sacrasque reliquias non reperiens, immoderato dolore cordis omnis ætas intrinsecus tacta, ita ut nulla solamina tantæ mœstitiæ in animis eorum sederent; sed quamvis tanto mœrore sui infortunii coacti, tamen non immemores faciundeæ rei, quosdam ex equestri ordine commilitones ad iter præparaverunt, qui terga fugientium, illud secretum sacrosanctum ferentium, celeri properatione insequerentur.

13 Multis enim opprobriis omnis ejusdem loci clerus hanc culpam sibimet non minus improperabat, quam a cætero populo illis /297b/ [D] insultabatur, quod alienigenam, ex longinquo terrarum intervallo supervenientem, sibi præfecerint, et tot indigenis, ad hoc ministerium aptis, posthabitis, eum præferent. Aginnenses equites insequuntur, at contraria via, Post infinitas autem verborum ambages, et plurimas lamentationes inito consilio, unanimiter conspiravere, ut, si sors fugitivos reduces daret, aut patibulo suspenderent, aut oculorum lumine extinguerentur. Missis itaque exploratoribus validis per viam, quæ ducit ab Agenno in partes Conchacenses, Dei clementia pro defensione servorum suorum, ne totale exitium incurrerent, volente, relicta ab ipsis insequentibus recta itineris linea, flumineque Garonnæ naviter quoque transmisso, ad fines Wasconiæ^a regionis festinanter transiere. Hi equidem nutu Dei tam immensa cordis ignorantia dediti fuere, ut, sicuti feroci animo in aufugientes appropiando irruere æstimavere, ita ab eis retrogrado tramite recedendo sese elongavere.

14 ac dein alii cum assecuti non agnoscunt; Postquam autem in se reversi, illusosque se a transitu sinistro et in vanum laborasse noverunt, nimia mœstitia perturbati Agennum repedavere, et qualiter eis in via acciderit, per ordinem recitaverunt; habitatores namque urbis, rursus super hoc casu commoti, iterato itinere post fuga lapsos indagantes direxerunt, E si forte concitato sonipede moram, quam prius fecerant, complere ullo conamine prævalerent. Qui sane, dum improba agilitate itinera agerent, quadam illucescente die contulit utrosque inopia* an inopinata? * fortuna in loco, Albenca^b proprio vocabulo nuncupato. Ibidem sacri corporis vectorem, cum socio sub frondoso residentem arboris tegmine causa respirationis, reperere. Ipsi enimvero, quamvis infixa oculorum acie eum intuerentur, ita tamen mira Dei fortitudo affuit^c, quem non modo compatriotam, quin etiam civem atque clientulum indies domi conspexerant, et cui dietim consermocinaverant, quasi videntibus oculis excœcati, neque statura eum inspiciendo, neque vocis proprietatem audiendo agnoverunt.

15 qui proin, re infecta, Aginnum reverti coguntur, Is ergo, dum tanquam extraneus attentius rogitaretur, si talis formæ homo, uti sibi notificaverant, ei visus fuisset, se prorsus nusquam talem aliquem vidisse, verbis mendosis fidem eis secerat. De hac nempe interrogatione idem vir Dei nimio timore perterritus oppido se fessum, supra id, quod fuit, fingens, fatigata membra veluti pro quiete, ob hoc, F ne dignosceretur, humo prostravit, et vultum ad terram convertit, ac, consodali relicto, solitarius per Caturcenses^d fines cum sacris reliquiis iter carpsit. Perfugæ* i.e. persecutores * autem Caturcum urbem intrantes, unius diei sub spatio ibi manserunt, omnibus modis hujus rei vestigia perspicaci industria investigantes, si fortuito aliqua indagatio illis occurreret, quæ notitiam desideratæ rei inferret, quatenus quam viam insisterent, vel quo perquirendo tenderent, non ignorarent. Postremo igitur scrutando, se frustra elaborare sentientes, quid agendum in hac re ambigua foret, solliciti conjicientes, tandem super omnia Agennum recidivare proficuosius intra se dicentes elegerunt. Revertamur ergo, forsitan, ut creditur, licitum sibi pro Virginis meritis abire non est, quæ nobis abstuli et* l. quam nobis abstulit, et quæ * aliorsum transferri non patitur. Eo videlicet pacto remeantes, et cum aliter, quam sperarent, propositum eorum proveniret, saltem in omni exquisitione et spe sua frustrati /298a/ A domum pervenerunt.

16 dum interim Arinisdus, iter suum prosequens, Optimates quoque Aginnenses, cum rumor tam inauditus, ab advenientibus missis relatus, suis intonaret auribus, quod sanctæ Martyris corpus ulterius non recuperarent, post hanc molestissimam jacturam sibimet nil utilius censuere, quam calamitatis suæ casum silentio tegere, ne sui infamia dedecoris proprii in populo divulgaretur et culpa ipsius infortunii eorum imperitiæ atque ignaviæ reputaretur. Cumque idem felix hoc, si dici fas sacrilegium est, celari diu non posset, paulo post proditum est et ubique per latitudinem terrarum propalatum. Fidelis autem supra taxatus vir præ formidine persequentium fugam anxius acceleravit, quominus* forte quatenus * cruentas æmulorum manus, Dei miserationis clipeo protectus, evadere sibi licuisset.

17 Figiacum venit, ubi cæcus aliquis divinitus illuminatur; Obtigit siquidem, cum vicum quemdam, Figiacum^e vocatum, assidua festinatione immaniter agitatus, idem pertransiret, cæcus quidam, cui jam pridem divinitus in somnis revelatum fuerat, quod in ejusdem sanctæ Virginis transmigratione illuminaretur, adventus item corporis illius, B ut a Deo præsagium hoc percepit, gnarus, audacter id ipsum, lucem diei postulando, petiit, et ut velamen, quo obsitum fuit, tetigit, repente oculorum lumen recepit. Sed non in hoc vero eadem maxima Virgo tantum, quin etiam in aliis pluribus mirandisque signis in transitu a Domino sublimata est, quæ propter stili prolixitatem devitamus, et, ut ita dicam, plura per eam fierent, ni terrore portitor nocivo circumcinctus, quo adversantium manus delituisset, sedula fuga ab omni loco præceps abiret.

18 inde Conchas versus Arinisdus cum sacro corpore tendens, Is autem, qui sanus effectus est, ab ipso sacrarum reliquiarum portitore, qui tanti thesauri damnum cum sui corporis pœna se incassum incurrere metuit, præcipue rogatus est, ne subito eum prodere vellet, et qualiter erga ipsum peractæ rei veritas sese haberet, nequaquam diffamaret, quoadusque ad propria pertenderet, ne forte alicujus injuriæ offendiculum a quoquam obponeret* opponeretur *. Sed et hic, qui visus donum accepit, præ gaudio Deum Virginemque laudans ac magnificans, facilis se flagitantis precibus annuit. Hoc namque colloquio finito, servus Christi, quam celerrime potis fuit, ad jam supramemoratum locum, scilicet Conchas, iter intentus omni nisu peregit, qui haud longo terrarum intervallo, C sed quasi duodenis usualibus miliariis^f ab eodem vico avulsus est.

19 solenni ritu summaque cum lætitia a monachis recipitur, Omnis autem monachorum Conchacensium chorus, cum idem sacramenti allator vicinitati eorum appropinquaret, audita videlicet adventatione ipsius, procul in occursum ejus spatiabantur, ex congrua processione sanctissimæ Martyri cum cætera fidelium turba obviantes, * supple et cum* cruce, thuribulis, aromatum odore redolentibus, cæterisque divinis obsequiis Virgo beata honore digno, corde jocundissimo, menteque benigna ab omnibus suscepta est. Post ea quoque præconiorum munia rite religioseque peracta, cum hymnis lætaniarumque canticis rediverunt, et beatissimæ Christi Martyris corpus cum summa honorificentia et gloria in templum, sub titulo sancti ac summi Salvatoris Jesu Christi specialiter delicatum corr. ÖH dedicatum, intulere, et cum maxima cautela in loco decentissimo sub diligentissima custodia XIX Kal. Februariarum die venerabiliter statuerunt; eodem quippe tempore Carolo Minore, Francorum rege, imperante, quem suæ /298b/ D ditionis principes inique adversus eum conjurantes, a solio regio dejecerunt, et Ottoni* lege Odoni *, Aquitanorum duci, coronam regni imposuerunt, et illum pro eo regnare elegerunt^g.

20 ac mox frequentes populorum ad sacrum corpus concursus fiunt, Supradictum vero Translationis diem devotissima Christi plebs pro Virginis veneratione æternaliter sibi celeberrimum et in omni veræ fidei lætitia præcipuum elegit, quem annua observantia universalis terræ illius Christianitas ex tunc, et modo, et in futurum in Dei laudibus, totoque spirituali tripudio, omnigenis deifici cultus ornamentis ornant, atque festivum recolunt^h. Ab illo ergo die usque hodie quamplurima populorum multitudo ad limina præfati templi pro sanctæ Christi Martyris reliquiis visitandis creberrime undique conveniuntⁱ, ita ut difficulter, nisi propriis obtutibus pateat, alicui credibile memoratum* an memoratu? * est, qualiter obstipantibus phalangibus adveniunt et redeunt, quos nec interdum apte quantitas monasterii, quamvis nimiæ magnitudinis in structura sit, capere sufficit, ibidemque lucubrantias nocturnas ex more cum luminariis exercentes post orationum E divinorumque mysteriorum expletiones cum gaudio ad propria remeant.

21 hinc in exstructam novam basilicam illud transferre Cum enim pium et mite monachorum ovile tam populosum turbarum frequentium accessum præ servitutis Christi instantia sanctique patris Benedicti traditione sufferre non oporteret, ipsique pro gravi molestia et inquietatione popularium crebrum favorem ducerent, in diebus quoque Stephani^k, Alvernensium venerabilis præsulis, qui et unus ex solertissimis, ipso consulente, atque summopere instigante, maximæ pulchritudinis basilica ipso monasterio adjungata^l, a fundamento post paululum temporis constructa est, in qua sacræ Virginis corpus tumulationi commendaretur, quo facilior aditus cunctis illuc confluentibus illudque visentibus assidue pateret. Oratorii igitur ædificio plenaria machinatione architecti consummato, atque legitima benedictione archimandritæ consecrato, primatibus equidem sapientibusque terræ illius in unum convenientibus, simpliciores dignioresque elegerunt, qui idonei forent ad sanctam Christi Martyrem a loco submovendam, ad ecclesiamque noviter ædificatam cum summa humilitate deferendam. F

22 Conchenses monachi parant, sed irrito conatu; His quoque sublimis meriti viris sollicito animo ad almificum corpus accedentibus, atque omni conamine religionis illud sublevare incipientibus, supremi opificis Christi mirificatione assistente, tanto pondere fixum permansit, ut ad montis cujusdam modum immobile persisteret. Illi profecto, non sat condigne hoc sacramentum attigisse reverentes, in jejuniorum orationumque afflictione constituti, iterumque aggredientes, nec ita operis incœptio ad votum provenit. Adulterinum vero adhuc culpæ fragilitatis eorum, ne ad effectum perduxissent, reputantes, diuturnæ rursus parcimoniæ macerationi dediti, tertioque probantes, sed minime labor in actu peragendæ rei proficiebat. Ne autem tot famosi atque ardui nominis hujusce monasterii viri, insulsi, sive eorum scientia inepta a quoquam deputaretur, vel neu casu super hac protervia, si tertium aditum transcenderent, ex qualibet parte plecterentur, sacrificium^m idem ad prælibatum locum deportare ulterius tentare sese penitus defierunt corr. ÖH desierunt.

23 Deinceps videlicet incœptum suum illicitum et a Dei nutu vetitum sibi /299a/ [A] cognoscentes juxta prædicti sancti ac summi Salvatoris Jesu Christi altaris latus quapropter corpori superstruunt thecam magnificam, miraculis postea claram. posterius ex omni rutilantis auri gemmarumque coruscantium pompa mirificæ machinæ thecam fabricari conati sunt, sub qua dignissima Virgo obsigillata feliciter in Christo quiescit, ibidemque haud dubio ab innumerabili populo frequentatur. Quæ equidem adeo multipliciter hoc in loco a Domino per meritorum insignia mirificatur, ut salutaris illius opera in cunctis languidis, diversisque malis afflictis ostendatur, taliterque cælitus glorificata, quotidie de virtute scandit in virtutem; hujus namque prudentissimæ Virginis egregia gesta atque prodigia, eo quod multimoda, summotenusque perstringi nequeunt, non hic asserenda assumimus, quin potius idcirco, quod scripta sunt, omnino prætermittimus. Sed si quispiam avidus voluminum scrutator est, qui horum notamina adipisci degliscat, Codicem Miraculorumⁿ ejus perlegat.

24 Elogia Quæ lingua, o lector amande, quod pondus elegantiæ sufficit sat condigne promere Martyris Christi tam inclitæ* suppl. prodigia vel simile quid *? quisve efficax philosophus mille modis carminum expediet ad integrum laudes ejus meritorum? Cedat nempe Achademicum^o suæ virtuti potens studium; nam omnis ars sophistica^p non prævalet exprimere culmen ejus gloriæ. B O per omnia Virgo beata, paradisi incola, Angelorum socia, quæ in carne posita, pectore anhelanti Christum sitisti, cui militaliter pugnando bellicoseque triumphando, hostem devicisti, trophæumque nobile super astra revexisti, et quem sitiens desiderasti, eundem sponsum accepisti. O felix hujus margaritæ meritum, et o magnum atque inæstimabile jam dictum miraculum! Cujus anima Dei Filium amplecti meruit in cælis, hujus reliquiæ aliunde advectæ, domum, suo nomini specialiter adsignatam, possidere cupiebant in terris, ut misticum hoc non vacaret; quia sicut sponsa in aula siderea Sponso cælesti juncta est in excelsis, ita in ejus habitaculo sibi copularetur in imis, quo dilecta dilectum nusquam desereret, neque ullus locus dilectionis eorum vacuus constaret.

25 varia Salve, inclita filia Syon, Fides o alma, Hierusalem supernæ alumna, inter choreas coruscans Virginum, ceu rosa et lilium. C O dies veneranda, dies colenda, dies prædicanda, quæ talem florem in hujus mundi protulit lucem. O nimium felix tellus Conchacensis, talis gemmæ adornata pignore, talisque lucernæ, quæ resplendes fulmine, gaude et plaude, compta tali lumine, quod fulget super æthera, ceu sol inter sydera. O decus sublime polorum, corona Martyrum, lampas Virginum, facie renitens formosa, ut stella lucidissima, de thalamo Regis procedens decora, ut admodum rutilans aurora, lætare puella generosissima, pulchritudo enim tua meruit Amatorem Christum, verum Solem, cujus splendor et speciositas cæli superat fulgorem, omnemque æstuantis diei serenitatem. Ipsi quoque Ingenito, Filioque ejus Unigenito cum Pneumate Paraclyto honor doxaque^q compar per immortalia sæcula sæculorum. Amen.

Torna su ↑

Annotata.

a. Vide, quæ supra diximus in Annotatis pag. 293, lit. x. Torna al testo ↑

b. Adi rursus Annotata ibidem. Torna al testo ↑

c. Prodigio adscribere videtur anonymus, quod Aginnenses non agnoverint Arinisdum; at facile fieri potuit, ut personam mentitus sit callidus ille et versipellis homo, et mox se oppido defessum fingens, faciem in terram converterit, F ut vix uno momento Aginnenses vultum ejus considerare quiverint. Torna al testo ↑

d. Consule Annotata pag. 293 lit. z et aa. Torna al testo ↑

e. Vide, quæ de Figiaco diximus in Annotatis pag. 293 litt. aa. Torna al testo ↑

f. Minorem utriusque loci distantiam exhibet mappa geographica tom. 1 Galliæ Christianæ auctæ. Verum anonymus noster minores dumtaxat leucas Gallicas designat, vel, computatis viarum anfractibus, loci utriusque sistantiam metitur. Torna al testo ↑

g. Vide, quæ de epocha translationis in Commentario a num. 40 disputata a nobis sunt. Torna al testo ↑

h. Vide in Commentario Bullam Pontificiam Paschalis II a num. 66. Torna al testo ↑

i. Adi dicta in Commentario num. 53. Torna al testo ↑

k. Consulesis [sic], quæ de Stephano II diximus in Commentario a num. 53. Torna al testo ↑

l. Legendum puto adjuxtata, quæ vox medio ævo pro juxta posita adhibita fuit. Porro vide rursus dicta in Commentario num. 53 et 55. Torna al testo ↑

m. Sacrificium hic, uti et alibi sacramentum, pro re sacra seu sacro S. Fidis corpore sumuntur. Ceterum de frustra tentata hac integri corporis /300a/ [A] ejus translatione adi Commentarium a num. 54. Torna al testo ↑

n. Consule, quæ de hoc, uti videtur, Miraculorum codice disputavimus in Commentario a num. 88. Torna al testo ↑

o. Per Academicum studium intelligit artem recte copioseque disserendi. Forte anonymus noverat illud Ciceronis: Ego autem fateor, me oratorem, si modo sim, aut etiam quicumque sim, non ex Rhetorum officinis, sed ex Academiæ spatiis exstitisse. Torna al testo ↑

p. Vide Annotata pag. 294, lit. h. Torna al testo ↑

q. Id est, et Spiritui Sancto honor et gloria. Torna al testo ↑

r. Alpha, id est, principium juxta illud Apocalypseos cap. 1, ℣. 8: Ego sum Alpha et Omega, principium et finis. Torna al testo ↑

s. Chere a voce Græca χαῖρε pro salve, ave, adhibet anonymus. Torna al testo ↑

t. Quinque versus, qui in apographo nostro subsequuntur, vel anonymi inscitia adeo male tornati et implexi, vel descriptoris vitio adeo luxati ac deformati sunt, ut nulla ratione ad metri syntaxeosque leges reduci a me quiverint. Quapropter eos hic omittendos censui, et vel ideo præsertim, quod nihil notatu dignum indicare videantur. Torna al testo ↑

u. B In fine apographi nostri ponitur oratio, quæ, uti arbitror, eadem est, quam Tillemontius tom. 4 Monum. Eccles. pag. 753 Nota 1 satis pulchram vocat. Integram hic subdere visum est, quod non parum ad posthumam S. Fidis gloriam faciat, et miraculis jam nunc edendis fidem etiam conciliet. His verbis concepta est: Sancta et benedicta Fides, virgo preciosa et martyr gloriosa, honor cæli, decus paradisi, cælestis Hierusalem margarita, Christi sponsa, dulcis ac dilecta Dei amica, quæ, postpositis sæcularium voluptatum illecebris, Christum tantum concupisti, sitisti, desiderasti, nec unquam desiisti, donec per martyrii gratiam ipsum invenisti, nunc habes, nunc tenes, nunc vides, quem desiderasti, visoque sine fastidio satiaris. In illo delectaris, illum amplexaris, sub umbra illius, quem desiderasti, sedes, et fructus ejus dulcis gutturi tuo. Illi vox tua dulcis et facies tua decora. Ipse tibi imperat ut ancillæ, sublimat ut reginam, fovet ut filiam, coronat ut amicam, valida ut mors, vestra fuit dilectio. Et quomodo majorem hac dilectionem haberetis, quam ut pro invicem animas poneretis; et ideo indissolubili modo nexa, totiusque felicitatis plena vestra est caritas, spirans odorem æternæ vitæ. C Oramus ergo te, inclita et cælestis femina Fides, quam post incomparabilem et deificam Dei Genitricem Mariam pene omnibus sanctis Virginibus miraculorum præferunt insignia, ut nobis peccatoribus in præsenti vita subvenias, atque apud piissimum Redemptorem tuum, cui in hac vita placere studuisti, et in quem nunc et semper inter angelos cernere cupis, peccatorum nostrorum veniam impetres, et in supremo judicii die venturi Judicis iram tuis sanctis precibus in maximam lenitatem ac bonitatem contra nos miseros convertas. Quatenus ab æternis gehennæ incendiis liberati, et Beatorum consortio conjuncti tecum fæliciter æternare mereamur in cælis. Amen. Torna al testo ↑