Glossario
Questo è un testo redazionale, da considerare come semplice ausilio per la lettura.
Ove non diversamente indicato, le definizioni vengono da → Du Cange, Glossarium mediæ et infimæ latinitatis
Nelle singole Carte non sono sempre posti collegamenti ai vocaboli più frequenti, e quasi pervasivi, come alodis, fevum e feudum e derivati, vestitura, mansus, caput mansi, apendaria, vicarius e vicaria, exius et regressus; e così alcuni vocaboli inseriti in formule fisse, ripetute con un’infinità di varianti: calumnia, inmutata (voluntate mea), amissa (persona) e il sinonimo (?) subrogata; nonché le principali unià di misura: libra, solidus, denarius, medalla; arapennis; sestarius, emina ecc.
Si tenga presente che il testo delle carte è quasi sempre molto stringato, e in genere si limita a fare allusione a consolidate situazioni consuetudinarie. Quindi a volte non è chiaro se, per esempio, per feudum si intenda il bene fondiario o l’insieme dei diritti feudali su di essi; e probabilmente anche termini come receptum e albergaria indicano non tanto l’obbligo di prestare un servizio, quanto la sua sostituzione con un pagamento periodico. Si veda, a tipo esemplificativo, la nota alla carta 442.
A B C D E F G H I L M N O P Q R S T U V W
A
- Absus, incolto (?).
- Adcensare Ad censum dare.
- Adjacentiæ, Ajacentiæ, Agacenciæ Loca vicina eidem domino, aut dominio parentia, vel subjecta, adjacentia, appendices; Dependances.
- Adquirendum, Adinquirendum quantumcumque me visum est abere cfr. ↓ Quaesitum
- Advocatio Tutela, protectio; Vassallorum professio.
- Agrarium Tributum, seu vectigal, quod ex agris penditur.
- Aiacis, Agicis, Aicis, Aizes, Aizum Vicaria, districtus Vicarii.
- Albareta, Albereta, Albareda, Albares Arboretum, locus arboribus, quas perinde Itali Alberi vocant, consitus.
- Albarus Populus alba, seu tremula.
- Albergaria, Albergata, Alberga, Albergum Jus gisti [↓ Gistum] ac procurationis, seu divertendi in domum vassalii et in ea hospitandi; anche rendita in denaro pagata in luogo del diritto di ospitalità.
- Alla, Acla Modus agri.
- Allegatio Subscriptio, nota quævis propria manu descripta.
- Almunia Prædii rustici species apud Hispano.
- Alodis, Alodes, Alodus, Alodium, Alaudum ecc. bene fondiario immune da qualunque dipendenza, prestazione, onere.
- Amissus Perditus, a Deo reprobatus.
- Amodo D’ora in avanti, successivamente.
- Amparare Tueri, protegere, di conseguenza: Invadere, auferre, occupare: quod faciunt, qui alicujus tutelam ac protectionem suscipiunt, dum eam suam faciunt.
- Annona Triticum, frumentum, bladum; Census annuus frumento, secali aliove grano solvendus.
- Appartenentia, Apartenda Appartenenza, proprietà.
- Ap[p]endaria Appendix, appensum domui tectum, seu potius ædificium rusticum levioris pretii ac momenti respectu eorum, quæ Capita mansuum appellabantur.
- Appositus Idem qui residens, tenens, vel vassallus qui aliunde venit, cui domicilium appositum est seu assignatum.
- Apprehendere, Possessionem rei alicujus adire; Apprehensio, Comprehensio personæ, Gall. Prise de corps. Idem etiam interdum quod manucaptio, id est, injectio manus Regis, magistratus, aut domini feodalis in alicujus res et prædia, Gall. Saisie réelle
- Ara Hara, porcile.
- Arapennis, Arpentum, Aripentus Misura di suerficie equivalente a mezzo iugero.
- Arum, apud Occitanos, Territorium, forte pro Arvum.
- Asnagium Idem quod Asinaria seu servitium exhibendum cum asino.
- Atrium Atrio. Cimitero. Misura agraria.
- Attractus, Attractum Acquisitio, illa præsertim, ut arbitror, quæ labore fit vel industria, in quo distinguitur a Comparato, quod fit dato pretio, vel etiam gratuito.
- Ausus, Aussus A vulgari Occitanico Ause, Vellus, Gall. Toison; anche il Du Cange è incerto sul significato di questo termine, che forse si riferisce a un terreno adibito all’allevamento delle pecore, o forse ha lo stesso valore di ↑ Absus
- Averium, Averum, Avere, Avera, Averia Dicuntur facultates, et omnia, quæ sunt in bonis, res præsertim mobiles, veluti pecuniæ, ex Gall. Avoir, habere, possidere
- Ayrale, Airalus Area, seu locus ædificio aptus, quasi Areale.
B
- Baccalaria, Prædii rustici species, eadem forte quæ Vasseleria, seu feudum Vasalli inferioris.
- Baccalarii Qui Militarem ordinem consecuti, non erant satis divites, vel quibus idoneus haud erat vassallorum numerus, ut vexillum in præliis educere possent.
- Bajulus Tutor; Bajulia, Bailia Tutela. Bajulus seu Balivus in Monasteriis sæpe dictus est is, qui expensas curabat, et victualibus comparandis erat præpositus. Vedi sotto ↓ Bailia
- Bailia Baillivi jurisdictio, districtus, ejusdem officii emolumentum. Vedi sopra ↑ Bajulus
- Baptisterium Obventiones et reditus Sacerdotum ex Baptismis.
- Bausia, Baucia, Baudia, Bauzia Felonia, proditio, crimen capitale.
- Beciaria, Bezaria misura di terreno che si può lavorare in un giorno con una becca, zappa.
- Beveragium, Breu tassa, dazio, in genere sulle bevande, poi anche su latre merci.
- Bonna, Bodena Terminus, limes; Debonare, Debodinare Bonnas, seu metas figere; Debonatio confine.
- Borda, Bordaria Domus, ædes, tugurium; Prædium rusticum.
- Brevis, Breve Inventarium, rotulus, chartula continens indicem, seu summariam rei cujuspiam descriptionem.
- Brolium, Brolius Nemus, silva, aut saltus, in quo ferarum venatio exercetur: maxime vero silva muris aut sepibus cincta.
- Buscale Idem quod Boscus, Bois, seu potius Broussailles, dumeta.
C
- Caballaria Prædium servitio militari obnoxium. Feudum quod nemo, præter militem, possidere potest
- Cabana, Capanna Tugurium, casula quam faciunt sibi custodes vinearum, ad tegimen sui.
- Caballarius Qui equos curat. Miles, eques.
- Calumnia Actio in jure, qua quis rem quampiam sibi per solemnes juris formulas asserere conatur, aut pro qua litem intendit.
- Cambo Modus agri, Campus. Rustici Dumbenses Cambonem appellant quemlibet campum fertilem et aquis opportunis irriguum, sive ager cultus sit, sive pratum.
- Canbis, Canabis Canapa.
- Capellus Arbores quarum rami identidem capulantur seu exscinduntur.
- Captio Detentio, carcer.
- Caput Mansi Domus ipsa præcipua, quæ pertinet ad primogenitum, vel in qua habitat Caput familiæ. (Come per Mansus, il termine è così comune che non si è ritenuto di inserire un rimando ogni volta che compare nel Cartolario).
- Garga, Cargatura il carico di un carro.
- Carradia Tributum seu vectigal ex carris perceptum.
- Carriagium, Carrigium Vectura cum carro, quam quis præstare aut pecunia redimere debet.
- Carruca carrozza scoperta di lusso; aratro. Carrucata Tantum terræ, quantum uno aratro coli potest in anno. Carrucagium Tributum quod singulis aratris pro regni negotiis imponitur.
- Carteira unità di misura non nota.
- Castellum Castrum antiqui oppidum vocabant in alto positum cujus diminutio facit Castellum... Municipium... Castrum, quod in loco alto situm est, quasi casa alta... Castellum autem ex vallo et muro turrique conficitur.
- Cellaria Officium Cellarii, quod aliquando dabatur in feudum cum domibus, terris et redditibus sufficientibus.
- Census Tributum, pensitatio ex agris et prædiis, etc.
- Cifus pro Scyphus, Vasculum potorium.
- Cimiterium Oblationes pro humatione: ↓ sepultura.
- Circius Ventus qui flat ab Occidente et Galliam Narbonensem infestat, vento di nord-ovest.
- Clausum, Clausus Gallis Clos, Locus aut ager sepibus vel muris septus aut clausus.
- Clibanus Græcis ϰλίβανος, sive ϰρίβανος Instrumentum ex ferro aut opere figlino, aut alia materia confectum, sub quo non solum panis, sed aliud quidvis coqui potest... Differt autem a furno, tum quia mobile sit, tum quia minus, aliaque insuper materia constet.
- Colomitas lege Incolumitas Salus.
- Comanda Feudum ad vitam et ad tempus alicui concessum; Census, qui propter tutelam seu protectionem alicui præstatur.
- Commenda, Commanda, Commandaria, Dare in Commendam, vel Commendare, Prædia, ac beneficia Ecclesiastica vel Monastica sæcularibus vel aliis fiduciario jure concedere; ma si usava anche in ambito laico, per indicare genericamente un’amministrazione fiduciaria.
- Communia Bona quæ in commune possidentur a Canonicis Ecclesiæ alicujus Cathedralis; ma nel Cart. anche riferito alle proprietà del Monastero.
- Comparare Emere, cum alio æquare; Comparatio.; Compara, Compra Acquisto, bene acquistato
- Concha Mensuræ frumentariæ species, quæ ... quinquaginta quatuor librarum esse dicitur.
- Concinnare riferito ai lumi della chiesa: rifornire di cera o di olio.
- Condamina, Contamina terreno di un unico proprietario, esente da ogni tributo.
- Conquistare acquistare ↓ Quæsitum
- Conquistum ↓ Quæsitum
- Consegale, Consegalium Occit. Consegail, Frumentum cum secali mixtum.
- Convenia convenzione, patto, accordo; oppure Qui ex conventione jus habet ad rem aliquam.
- Convenientia Pactum, Conventio, Contractus; Pars, quæ alicui in re quapiam ex pacto competit.
- Covillus Forsan coxa, quartier.
- Coxia, Coxa, Coissa Coscia.
- Cuba Cella vinaria.
- Cumba, Comba, Cuma Locus declivis et propensus, qui in vallem desinit.
- Cunillus coniglio.
D
- Decima, Decimatio 1. Præstatio pecuniaria ex agris, idem quod Agrarium.
2. Tributi seu vectigalis species ex mercibus aqua advectis ad rationem decimæ percepta.
3. Decimæ in veteri Testamento quæ fuerint, omnes norunt: sed quando in nova Lege Sacerdotibus dari cœperint, non omnino constat. Non desunt quippe qui non multo ante Caroli Mag. tempora id accidisse volunt. Decimatio Decima seu illius perceptio. Decimator, Decimarius qui jus habet exigendi decimam in agris. - Demerere, Demereri Rem possessam abdicare, dimittere, re vel officio privari.
- Denariata, Denerata, Denairada Pretium rei per denarios, Derrata, Italis, Denrée, Gallis: Anche: misura di terreno che rende un denarius.
- Deves, Devesium Defensa, luogo fortificato.
- Dexter Mensura (forse = braccio?).
- Directum, Drictum Jus quod quivis in re aliqua habet, quod sibi competit in suis bonis, reditus, præstatio, etc. ↓ dretura
- Dretura termine che indica genericamente diversi diritti su un qualche bene. ↑ directum
- Decima, Decimatio 1. Præstatio pecuniaria ex agris, idem quod Agrarium.
E
- Ecclesiasticum nude, pro jure Ecclesiastico, seu eo, quod ad Ecclesiam spectat.
- Eminata Misura di un terreno che produce un’emina di grano.
- Espalla, Spatula, Scapula Spalla, a Gall. Epaule, armus ferarum, vel etiam porcorum, etc. quem tenentes dominis sæpius præstare tenebantur, vel pecunia redimere; perna.
- Exius, Exeus, Eus Exitus solitamente in unione con regressus: cum exeo et regresso.
- Expletum, Expletium Rendita fondiaria, anche terreno da cui si ricava una rendita.
- Exquisitus Quod quis qualibet ratione, præterquam emptione, acquirit; quo ab Inexquisito, pecunia scilicet empto, distingui videtur.
F
- Fagia, vel Fagium Silva ex fagis, Gallis Faye.
- Felonia proprie dicitur Delictum vassali in dominum : qua notione passim usurpatur in Consuetudinibus municipalibus.
- Fevum, Feuvum Feudum. Fevoalius Feudalis vassallus; ma più spesso, i tuermino sono relativi ai diritti feudali sopra un bene.
- Focacia, Fogaza pane cotto nella cenere.
- Forcia Exactio, quæ per vim fit, quodvis tributum, quod contra jus exigitur.
- Forisfactura, Forfaitura Crimen, delictum.
- Forisfacere Offendere, nocere, quasi Facere foris, i. extra rationem.
- Formaticum, Fromaticus Caseus, sic vulgo Formage, vel Fromage appellant, quod in forma infarciatur et struatur.
- Fossoriata, Fossariata Modus vineæ; quantum quis uno die fodere potest.
- Fraustum, Frauces vel Frausta Terra Vastum, incultus et eremus ager.
G
- Gaddium Testamentum, ovvero diritto su un testamento.
- Garba Spicarum manipulus.
- Garnire Ornare, instruere, parare, munire; Garnimentum Instructus et ornatus quivis rei cuilibet convenientes.
- Garricæ Terræ incultæ.
- Gentare, Gentaculum, Jantaculum Colazione del mattino.
- Gistum Hospitum susceptio.
- Grafia Comitatus.
- Guadia, Guadius, Guademonium, Vadium, Vadimonium pignus, fidejussio.
- Guarda, Garda Tributum annuum, modo spontaneum, modo coactum, a subditis et inferioris conditionis hominibus pro tutela et protectione dominis vel patronis potentioribus exsolutum.
- Gurges, Gurgus Locus verticulosus in flumine, altus et profundus, vorago, fossa, lacuna, barathrum : sed proprie est locus in fluvio arctatus, seu ad construendum molendinum, seu ad capiendos pisces.
- Guerpire, Gurpire, Werpire, Virpiscere etc. Possessionem rei alicujus dimittere, da cui diversi derivati: Virpicio, Guerpicio cessione di un diritto su un bene, Virpitorius, Guirpitorius relativo alla cessione ecc.
- Gutta, Gota Canalis, rivus.
H
- Hospites Villarum, seu pagorum incolæ, quos alii Mansionarios vocant, qui scilicet domos incolunt sub censu annuo.
I
- Inmutatus (immutatus), Emutatus soprattutto nella formula inmutata voluntate mea e sim., da immuto “modificare in peggio”.
- Investire ↓ Vestire
- Justa, Mensuræ liquidorum species, quasi Justa mensura, quantum cuique sufficit potus subministrans.
- Justitia La giurisdizione propria del vicarius, con i proventi che questa comporta.
Justitia, Idem quod ↑ Justa, Poculum vinarium; ... non tantum pro potus, sed et pro cibi diurna portione; ... Sed hac voce etiam vinum, ut voce Libra panis, significatur.
L
- Ledda Mulcta vel tributum... Gallice Péage.
- Levatio, Levata Exactio, collectio.
- Levita Diaconus.
- Limania, Lemmane Campo pianeggiante, ben coltivato, fertile.
M
- Maculata Mensura agraria.
- Manata, quasi Manuata. Italis certe Manata est brancata, tanta quantità de materia, quanta puoi stregnere, o tener con mano, manipulus, nostris Manée.
- Mandamentum Mandatum, jussio; Districtus, jurisdictio, territorium.
- Mancusus, Mancusa, Manca, Manco ecc.: dall’arabo ﻣﻨﻘﻮﺵ manqūsh “coniato, inciso”; moneta aurea di valore variabile, simile al dīnār arabo ﺩﻳﻨﺎﺭ e al bisante dell’Impero d’Oriente, entrambi derivati dal solidus costantiniano. Secondo alcuni autori, corrispondeva circa a trenta denarii.
- Mansio Ubicunque manemus; hinc nostris Maison, pro æde.
- Mansus, vel Mansa, Mansum (trino enim genere hæc vox effertur) ... villa aut locus familiæ: Sirmondo, fundus cum certo agri modo; Bignonio, villula coloni unius habitationi propria: Alvarotto, Zasio, et Italis quibusdam Scriptoribus, quantitas terræ, quæ sufficit duobus bobus in anno ad laborandum: denique Papiæ, mansus dictus a manendo, quod integrum sit duodecim jugeribus. (Il termine è così comune che non si è ritenuto di inserire il rimando ogni volta che compare nel Cartolario).
- Manumissio Datio libertatis.
- Martica Terminus.
- Massa, Massum, Masa, Masada Voces ejusd. notionis et originis, ac Mansa, et Mansus, certus agrorum modus, seu, ut quidam volunt, conglobatio ac collectio quædam possessionum ac prædiorum, quam Græci σύγϰτησιν vocant; interdum strictius sumitur pro domo, mansione
- Medalla, Mailla piccola moneta d’argento, del valore di circa mezzo denarius; detta anche obolus.
- Medaliata Reditus terræ valoris medalliæ; ma anche Medallata Terra reditus seu valoris unius Medallæ. È lo stesso termine che indica sia il reddito fondiario di una medalla, sia la terra che dà il reddito di una medalla.
- Mediatoria, Prædium quod a colono partiario colitur.
- Meisonegs, Meissoneges, Meisos Præstatio quæ, ea anni tempestate qua fruges metuntur, domino exsolvitur.
- Membrum, solitamente de porco idem valet quod perna.
- Messis, Messio Merces prædii rustici locati conducti, quæ præstatur a colono, non in nummis, sed in specie frumenti, vel rerum aliarum; Servitium, quod domino a subditis in messe debetur.
- Mezquita Templum Mahumetanorum.
- Moabitini Moneta Hispanica.
- Modiata Ager modiorum certo numero constans.
- Molta, Moltura Molitura, quindi farina.
- Muda, Mudda, Mutatio Prestazione o pagamento per il trasferimento di un diritto di proprietà o altro; M. Presbyteri Prestazioni fornite al signore del luogo ogni volta che cambiava il prete di una chiesa.
- Muga, Mugada Mensura agraria.
- Mulcta Tributum, vectigal, seu potius exactio injusta, malatolta. Condemnatio pecuniaria.
- Multo, Muto montone.
N
- Nogarius, Nogareda Noceto.
O
- Oblata, Obliagia, Oblia Ostia ancora non consacrata; tipo di pane leggero e sottile cotto fra due ferri; piccola offerta consuetudinaria di pane o altro dovuta al padrone, quasi sempre riscattata con un pagamento in moneta
- Oblationes fidelium, Offerenda, Offerentia Offerte fatte dai fedeli alle chiese, per le messe in suffragio dei defunti o per altri motivi.
- Offerenda, Offerentia Offerte fatte dai fedeli alle chiese, come le ↑ Oblationes.
- Ostiarius Cui ostii, seu portæ cura incumbebat. Primus gradus Ordinis Ecclesiastici. Ostiarius talami o Ostiarius de talamo Il servitore che vigilava sull'accesso alle stanze private del signore.
P
- Panata Panaria annona.
- Parrago Qui il Du Cange cita il Dejardin Cartulaire p. iv: “On appelle aujourd’hui Parra la pièce de terre la plus rapprochée de la maison et qui, recevant les eaux ménagères, est plus fertile” Ex occitana voce Parra derivata fuit vox Parrago.
- Parrana, Parranil piccolo campo di proprietà individuale; orto recintato.
- Paupada, Paupela Misura per la canapa, forse simile alla ↑ Manata.
- Paxera, Paxeria Palorum contextus ac series in molendinis, in pontibus, et aliubi.
- Pereira cava di pietra.
- Piscaria Locus, in quo piscatur. Jus piscationis.
- Placitum Conventus quivis, in quo res controversa discutitur et judicatur. Il termine, solitamente associato a justitia, indica spesso genericamente l’attività giudiziaria del vicarius, da cui questi trae un reddito.
- Plantata, Plantada, Plantaria, Plantarium, Planterium Locus vitibus vel arboribus consitus.
- Plantum Ager jure usufructuario ad plantandas vineas certis conditionibus datus. Dare ad medium plantum dicunt, cum ea lege conceditur ager, ut inde fructuum partem habeat dominus fundi, alteram colonus veluti ex sibi proprio agro.
- Pluvium Fideussione ↑ Guadia
- Portarius Officium Monasticum, qui Portæ Monasterii curam habet, Ostiarius.
- Portorium Servizio di traghetto.
- Portarius Pauperum in Monasteriis, portæ scilicet ad quam pulsabant pauperes eleemosynam petentes.
- Prada, Pratale, Pradale Prati.
- Præcaria contratto di cessione di un bene sul quale però si mantengono diritti di usufrutto, di rendita ecc.; analogo a ↓ Præstaria. Præcariare dare in præcaria.
- Præstaria Idem quod ↑ Precaria, seu Libellus, quo quis prædium Ecclesiasticum ad usum fructum sub annuo censu in præstitum, et precario utendum suscipit.
- Preveiril Presbyterium.
- Primitiæ offerte da consegnare al prete, pari ad una quota variabile fra la quindicesima e la sessantesima parte del prodotto.
- Proferentia, Proferentium, Proferta Proventus, reditus.
Q
- Quartale misura di peso.
- Quartum In certi casi sembra significare un quarto di proprietà di un bene (a volte specificato come quartum in dominio), in altri un tributo pari alla quarta parte del prodotto.
- Quærere acquirere.
- Quæsitum, Quistum, Cuistum, Cuista, Conquistum per lo più genericamente “acquisto”, “bene acquistato”.
- Quintum, Quintinex Tassa del quinto.
R
- Receptum, Receptus Quod vulgo Arbergaria, vel Droit de giste (↑ Gistum), hoc est jus pastus. Jus domini sese in castrum vassalli recipiendi.
- Regardum Merces, remuneratio, compensatio.
- Remdalis Haie faite de branches.
- Renta, Renda Reditus, census annuus.
- Restoliencus Il Du Cange interpreta questo termine come denarius dell’imperatore Ottone, senza dare ulteriori spiegazioni.
- Retinentia Riserva; dipendenza.
S
- Sacerdotalia Beneficia Obventiones quæ sacerdoti seu parocho competunt; Sacerdotium Beneficium ecclesiasticum, præbenda sacerdotis.
- Sala Domus, ædes quævis, ampla tamen et instructa, palatium, castrum, curtis præcipua.
- Salvaterra Borgo fortificato.
- Salvitas, Salvetas Immunitas data loco vel Ecclesiæ aut Monasterio a Principibus.
- Sauma, Sagma it. “soma”, quindi il carico di un animale, termine usato anche come unità di misura.
- Scambiatio Scambium, Permutatio.
- Scapula porcina Capocollo o coppa del maiale.
- Scarimentum, Pars, portio.
- Scava Fossa.
- Seges, Seguel 1. Segale; 2. Misura agraria (?).
- Semodiale, Semodiata da semimodius, mezzo moggio, Mensura agraria, ager seu terra semimodii sementis capax.
- Sepultura, come talvolta anche Baptisterium e Pænitentia, spesso indica il diritto del proprietario della chiesa, ecclesiastico o laico che sia, a prelevare una tassa sulle celebrazioni. ↑ cimiterium.
- Sextarata, Sextarada, Sextariata, Sestairada Modus agri, ager certi sementis sextariorum numeri capax, tametsi ad silvestres et pratenses terras vox postmodum translata. Sesterée de terre.
- Serventagium, Servientela, Servitium, servientis feudum, beneficium, seu reditus propter ejusdem officium.
- Solaris Idem quod ↑ Mansus, Agri portio cum habitatione coloni, Hisp. Solar; da solum “suolo”.
- Solarius, Solerius Domus contignatio, tabulatum.
- Solidata Valor unius solidi.
- Sotolum, Sotulum da sotus “sotto” (subtus), ambiente che sta sotto; pavimento.
- Sponsalitium, Sponsalia Donatio propter nuptias.
- Stagia, Statgia, Statga, Stagium casa, dimora.
- Stipendium Quidquid vitæ sustentandæ est necessarium.
- Subrogatus come Subditus Vassallo, dipendente; ma spesso è usato in senso morale come sinonimo di amissus.
T
- Tabernagium, Tabernaria tassa sulle taverne e in generale sul commercio di vino e generi affini.
- Taratantara parola onomatopeica che indica l’atto di setacciare la farina, e il setaccio stesso.
- Tasca, Taschia Præstatio agraria.
- Teloneum, Telonium, Theloneum diversi tipi di tributi, per lo più in natura.
- Tenuta, Tenguda Proprietà terriera.
- Terminium Terminus, limes.
- Tolta, Tulta, Malatolta Exactio, quæ per vim fit, quod contra jus tollitur, quodvis tributum, etc..
- Trabeatio Crucifixio, passio Christi.
- Tricenarium, Tricenarius Officium 30. Missarum, quod totidem diebus peragitur pro defunctis: vel obventiones quæ obveniunt Sacerdotibus ratione ejusdem officii.
- Trilia pergolato.
- Trolium torchio, frantoio
- Tunna, Tonna, Vas aquæ, vini, cerevisiæ, et alterius liquoris capax... dolium.
- Turrile Campanarii pyramis.
U
- Usaticus Ususfructus, jus re aliqua utendi per vitam.
Ex usu et consuetudine debitus.
- Usaticus Ususfructus, jus re aliqua utendi per vitam.
V
- Vaccagium Tributum ex vaccis; Vaccaticum Tributum ex vaccis, seu præstatio pensitata ob jus immittendi vaccas in pascua.
- Vadium, Vadimonium ↑ Guadia Fideiussione
- Vadum, Wadum, Gadum Guado.
- Valentia Valor, pretium.
- Vernia, Verniaria, Vernaria, Vernetum Alnetum
- Vestire, Investire Possessionem conferre rei alicujus, da cui Investitura, Vestidura Traditio, missio in possessionem, e Vestitio Beneficium, feudum, quo ab alio quis investitur, et opponitur acquisito. Spesso i termini non indicano il passaggio di proprietà di un bene, ma la concessione di una rendita su quel bene; a volte anche il diritto del vicarius di prelevare una tassa sul quel contratto.
- Vicarius, Vigerius In origine è il rappresentante periferico del potere dello Stato, che amministra la giustizia in nome del conte. La Vicaria è la funzione del vicarius, e il territorio su cui ha giurisdizione. Con l’affievolirsi dell’autorità dello Stato centrale, la vicaria decade ad una serie di privilegi personali quasi del tutto privatizzati, che come tali possono essere ceduti ad altri in tutto o in parte. In questo senso è spesso inteso il termine Vicxaria: Exactio, quam Vicarius faciebat intra Vicariæ suæ limites.
- Villicatio Officium et munus Villici, seu Majoris villæ; Prædium rusticum, cujus administratio Villico committebatur; Villicationes Præstationes, quæ fiunt Villicis a Tenentibus.
- Vineale, Biniale Ager vineis consitus, vel plantandis idoneus.
- Vinobre Vox magis occitana quam latina, Vinea.
- Virpiscere e derivati ↑ Guerpire
- Vox Jus, quod quis habet in rem aliquam.
W
- Warda, Guardia, Garda Custodia