Liber Miraculorum
Sancte Fidis
ed. Bouillet 1897

Liber I

[16 vo]

/6/ Italiano → Francese →

[I]

Vuitberto: Vuiberto solo qui in S. De Vuitbertoh, cujus oculos radicitus evulsos sancta Fides redintegravit. Cap. I

Igitur adhuc in pago Rotenico, ubi et beatissima virgo requiescit Fides, in vicinia vici Concacensis, presbiter /7/ quidam, Geraldus nomine1, superstes habitat, qui habuit consanguineum ac in pontificali confirmatione filium, nomine Vuitbertum Il nome compare nel ms. Sélestat nella forma Uuitbertus, talvolta Witbertus: ma nella grafia antica non si fa differenza la u e la v, e la W sembra essere solo una legatura grafica delle due lettere. Vuitbertum, suę domus vernaculum, rerumque suarum procuratorem strenuum. Hic aliquando Vuitbertus festivitatis gratia ad Conchas perrexerat. Completaque de more sollempni lucubratione vigilię, in crastino, id est in ipso festivitatis die, recidivo redibat tramite, cum offendit sinistra fortuna prefatum dominum suum occulto zeli odio adversus se commotum. Hunc presbiter, cum in peregrino habitu cominus cerneret, verbis pacificis in primo aggressu ita affatus est: Ecce, Vuitberte, romeus2, ut video, effectus es; sic enim in eadem patria sanctorum peregrini appellantur. Et respondit: Etiam, domine, a festivitate sanctę Fidis revertens. Tum vero de cęteris quasi [17 ro] amicabiliter exquisito, dat licentiam abeundi. At cum paululum sese preteriret, respiciens post tergum Judaicę proditionis sacerdos, si tamen sacerdotem, qui sacrilegio sacerdotium contaminat, vocari fas est, jubet homini ut paulisper opperiatur se. Quem consecutus, mox a suis utrobique vallatum teneri precipit.

Quod cum ille vidisset, nimio metu intremiscens, summam cujus criminis arguatur, percunctari coepit. Cui vir perfidus hujuscemodi minaciteri dedit responsum: Malum michi fecisti et pejus factum ire paras; et ideo non aliter quam ipsis tuis oculis satisfaciens michi, supplicium dabis; nec tamen apertius, quasi pre pudore, designavit modum culpę. Namque est sacerdotibus inhonestum de zelotipio suo agere judicium. Siquidem hujus mali causa de suspicione constuprandę mulieris fuerat exorta. Ille vero, ut erat rei ignarus, omnigenę culpę purgationem satis confidenter /8/ profert: Ecce, inquiens, domine, omne nefas, quo tibi suspectus habeor, si est ut palam detegas, legaliter refellere paratus, non ęstimo inveniri posse quo pacto iram tuam tuorumque fidelium incurrere debeam. Ad quem ille: Cessent, inquit, cessent superfluę excusationis ambages; jam enim dudum conclamatum est, data sententia, ut oculis careas. At ille gladiatorio sibi animo illum insistere, irreparabilemque suę destructionis horam imminere, nec ullum preci locum fore ulterius cernens, adhuc tamen, quamvis de presenti diffidens salute, hujusmodi: hujuscemodi S. hujusmodi clamorem addit: Domine, indulge, queso, veniam, et si non propter innocentiam meam, saltem pro amore Dei et sanctę Fidis, cujus amore in presentiarum (anche imp-), formula giuridica abbreviata da in præsentia rerum “con l’evidenza dei fatti”. Du Cange in presentiarum gesto sacrum peregrini habitum.

Ad hęc torva belua nec Deum nec sanctam ejus magni pendens, effero furoris rugitu frendens, diu concęptum blasphemię venenum ita verbis evomit sacrilegis: Nec Deus nec sancta Fides hodie, inquit, te liberabit, neque eos invocando proficies, ut a manibus meis impunitus abeas, neque eo confugies, ut ob peregrini habitus reverentiam, cum sis michi iniquissime injuriosus, te incontemptibilem inviolabilemque habeam personam. His dictis, jubet hominem dari precipitem oculosque innocentis violenter eripi. Sed cum nullum suorum, qui tres tantum erant quorumque nomina propter barbarismi pretermittimus horrorem, ad tantum facinus impellere potuisset, illum ab eisdem saltem gravari impetrans, repente idem elapsus ab equo, digitis quibus sacrosanctum Christi corpus contrectare consueverat, sui filioli [17 vo] oculos violenter abstraxit, humique negligenter projecit. Non sine supernę virtutis presentia, quę non sinit homines divinę curę exortes, et semper adest prope invocantibus se in veritate facitque judicium injuriam pacientibus. Nam qui tunc ibidem affuere, cernere... columbam: L. Robertini isola queste parole, riconoscendovi un esametro cernere continuo niveam meruere columbam, aut certe, ut ipse adhuc patrator sceleris solet asserere, pica extitit. Quę pica, vel columba, ocellos miseri recenti cruore illitos in ipsa hora suscepit ab humo, supraque montuosę telluris altitudinem elevata ad Conchas deferre visa est.

/9/ L. Robertini ricostruisce così questo passo tormentato: Nec mirum si Deus aliti pice oculos ad tempus servandus credidit... Nec mirum si Deus aliti picę in deserto [oculos] servandos credidit, qui per corvos olim victum Helię in deserto prebuit; vel forte, ut divinitas voluit, ales dubia venit, quę nec bene pica, nec bene columba animadverti potuit, verum inter utriusque avis qualitatem non ambigua fuit discretio, cum hi quidem candidatam columbam, ille vero non aliud se vidisse perhibet, quam picam nigro distinctam et albo. Sed quia Deus impiis terribilis, mitis vero apparebit justis, fieri potuit ut insontibus quidem ac pro viso scelere tacita conscientia ingemescentibus, candida species visa fuerit, scelerato vero confusaj. Quod tamen idem cum vidisset sacrilegus, penitudine ductus lacrimari cępit profusius. Cui ab uno sociorum ejus idem facere incassum tardeque dictum est. Indeque abiens, sacram missę cęlebrationem postea aut propter perpetratum scelus non presumpsit, aut, quod verius videtur, propter rem secularem omnino neglexit.

At vero mater hujus Geraldi, lesę innocentię vehementi affectu compassa, predictum Vuitbertum domi receptavit, cunctaque sibi necessaria, donec sanus factus est, benignissime suppeditavit. Cum qua etiam eadem tempestate obversatus fuerat, non tam ex precepto sui senioris, quam declinando atrocitatem ipsius, quam in illum idem sermo, sevior solito, exercuisset, ex quo falsi zeli vulnus in corde percepisset. Is denique, sanus effectus, eodem anno arte joculari publicum quęritavit victum, indeque questum accepit, adeo ut, sicut modo assolet referre, oculos ultra habere non curaret; tanta eum et lucri cupiditas et commodi jocunditas delectabat.

Evoluto itaque anno, impendente sollempnitatis die, dum pridie ante vigiliam membra sopori dedisset, astitisse sibi inenarrabilis elegantię visa est puellula, aspectu angelico atque serenissimo, facie candida, roseoque rubore guttatim respersa, quę inestimabili vultus vigore omnem humanum superexcellebat decorem. Quantitas [18 ro] vero non alia erat quam ea quę passionis tempore fuisse legitur, id est statura puellaris, necdum provectę ętatis. Vestes erant amplissimę /10/ auroque per totum intextę mundissimo, ac subtili picturę varietate circumdatę. Manicarum vero quantitas ad vestigia usque dependens, in minutissimas rugas pre sui magnitudine subtiliter erat contracta. Sed et ligatura capitis in orbem complicata bis binis perspicui candoris emicabat margaritis. Verum pusilli corporis habitudo nichil aliud michi significare videtur quam quod passionis tempore, sicut diximus, juvenis legitur fuisse.

Oris autem qualitas, quantum fas fuit huic cui hęc visio apparuit, discernere, sive mirabilis habitus, non, ut reor, sine causa extiterunt, nam preclarum in se hęc eadem gerunt portentum, siquidem vestes mensuram personę excedentes, armaturam sive protectionem exuberantis fidei possumus accipere, quarum aureus fulgor spiritalis gratię illuminationem aperte figurat. Quid subtilitas picturę manicarumve rugositas, nisi divinę sapientię indaginem prefert? Et merito in principali corporis parte, id est capite, sunt visę quatuor gemmę, per quas liquido principalium virtutum, prudentię, justicię, fortitudinis ac temperantię possumus advertere quadruvium. Quarum sancta Fides quia noticiam perfectionemque habuit, ac penitus Sancto afflata Spiritu, cęteras quoque, ab his derivatas, intra viscera amoris perfectissime coluit, omnimodis Altissimo placuit, ac proinde non ignara summi boni, sacro martirio immolandam semet ultroneam puramque Christo obtulit holocaustum. Restat faciei qualitas, quam licet primam, ut a relatore didicimus, premisissemus, ultimam tamen in expositione nostra ponemus, quia in eadem, quę est totius vitę summa finisque, karitatem significari sentimus, per candorem videlicet faciei; bene etenim per candorem, qui nitore sui alios colores vincit, karitas intelligitur, virtutum perfectissima, quem nos ante ruborem, qui martirium insinuat, non absurde, ut a nostro relatore accepimus, premisimus, quia ad martyrii gratiam absque karitatis eminentia nequaquam pervenitur. Hanc itaque virtutem Deo gratissima karissimaque Fides in S. è in maiuscoletto Fides inviciabiliter servavit, quando pro illius amore intempestivam mortis acerbitatem inhianter expetiit.

/11/ Mox vero, ut ad incepta redeam, eadem beatissima, fulchro cubilis innixa, supra dextram dormientis malam leniter suaviterque manu admota, sic infit: Dormisne, Vuitberte? Cui ille ait: Quis es qui me vocas? At illa respondit: Ego sum [18 vo] sancta Fides. Ad quam ille: Quid causę accidit, hera, ut ad me venires? At illa respondit: Nichil aliud nisi ut te visam: visem corr. visam. Vuitberto vero gratias agente, ipsum rursus sancta Fides interrogat: Cognoscisne me? At ille eam, ac si jam dudum visam, recognoscens, sic visus est respondere: Etiam bene te video, hera, et optime agnosco. – Dic etiam michi quomodo te habeas, inquit, quamque prospera: prospere corr. prospera tua res agatur. Ille respondit: Optime, hera, rebus meis succedit fortuna, cunctaque Dei gratia sunt erga me prospera. Cui illa: Et quomodo, ait, prospera, quia lumen cęli non vides? Ille enim, ut fit in sompnis: somnis corr. sompnis, aliter de se quam res erat, videre putaverat. Qui mox ad hunc finem interrogationum oculorum reminiscitur amissorum: Et quomodo, inquiens, videre possim, qui anno preterito a tua festivitate remeans, injusti domini violentia oculos miser perdiderim? Et illa: Nimium, inquit, Deum offendit graviterque summi artificis iram irritavit, qui te immeritum corporis detrimento dampnavit. Verum si crastina luce, quę erit martyrii mei vigilia, Conchas perrexeris, emptasque duas candelas, unam quidem ante aram sancti Salvatoris, alteram vero ante aram ubi gleba corporis mei condita est, apposueris, oculorum de integro reformatorum decore mereberis gaudere; siquidem pro illata tibi injuria cęlestis judicis pietatem ingenti clamore ad misericordiam permovi, Deumque pro salute tua sedule precis instancia tandiu: tamdiu corr. tandiu fatigavi, quandiu ipse impetratę optionis effectus facilem exorabilemque redderet. Hęc ubi dicta dedit, cępit iterum atque iterum abituro instare, et ut celerrime pergeret, obnixius monere, inmo de precio emendę cęrę hesitanti ita consulere: Mille homines, quos numquam vidisti, inquit, tibi sunt daturi. Pręter hęc tamen, ut presens negotium facilius peragas, perge festinus presenti diluculo ad ęcclesiam hujus barrochięk, /12/ sane hęc erat apud quam ipse oculos: occulos S. oculos amiserat, quę ab antiquo Spariacus1 vocabatur, ibique missam audiens, VI denariorum reperies datorem. At ipso pro consolationis beneficio condignas grates rependente, virtus cęlestis rediit. Continuo ergo experrectus prefatam petiit ęcclesiam, ubi cum universis omnem hanc visionem exposuisset ordine, omnes pro delyramento reputaverunt. Nec tamen cęptis desistens, cum singulos singillatim supplicando, [19 ro] circumfusam rogitaret multitudinem, querens duodecim complice una divisione a fine riga, in B. abbiamo erroneamente duode-decim duodecim oppignerare denarios, e cęteris tandem quidam Hugo se proferens, huic aperta crumena gratis sex nummos cum obulo porrexit, qui tantum, quem in visione acceperat, excessit numerum. Tune ille non immemor visionis divinę fit certior de futura promissione. Quid verbis opus est? Adit locum, visionem prodit senioribus, ęmit cęreos, apponit altaribus, excubat coram aurea sacratissimę martyris imagine.

Circa autem medium noctis videtur videre in oculorum sibi excisorum locellos, geminas fulgoris quasi bacas, haut plus quam lauri arboris magnas, desursum emitti, penitusque infigi. Qua statim reverberatione confusus cerebrum, versusque in stuporem obdormiit. Cum autem matutinę laudes agerentur, propter concentum et vociferationem psallentium experrectus, videtur sibi fulgentium luminarium hominumque sese motantium quasi umbram conspicari. Verum pro interno cerebelli dolore, sui pęne oblitus quod Veritas erat minime credulus, somniare potius arbitrabatur. Tandem cum paulatim quem intra tempora conceperat stupor desineret, cępit jam apertius rerum formas discernere, atque in se vix reversus recolit visionem, manibusque appositis contrectat redivivę lucis fenestras carneis integerrime pupillis in fronte reformatas. Ac continuo adhibitis testibus, immensam Christi magnificentiam immensis predicavit /13/ laudibus. Fuit igitur ineffabile gaudium, inaudita leticia, incredibilis stupor, dubium pęne discrimen, utrum somnii imaginatione an rei veritate tam inauditum miraculum cernerent, precipue his qui prius eum noverant.

Inter hęc res ridicula plausuque dignissima accidit; nam ut erat homo purissime simplicitatis, irrepsit ei in corde superflua timoris trepidatio: forte illum Geraldum qui sibi dudum oculos evulserat, ad publicam, ut fit, sollempnitatem adventasse, sibique denuo, si casu obvium haberet, fretum majore manu, renovatum oculorum decus excisum ire. Idcirco ergo inter confusum promiscuę turbę strepitum quo potuit occultus elabitur. Nondum tamen ad unuml de recuperati luminis dono erat certus, tantus eum rei stupor invaserat, cum forte inter [19 vo] angustias turbarum ad ęcclesiam concurrentium, jam claro die asinum offendit oppositum. Quem cum fuisset intuitus, virili severitate increpitans, sic infit: Heus tu, homo, quisquis es, inepte, abige asinum tuum, ne fiat viatoribus offendiculum. Hic primum de veritate facti factus certissimus, secessit prepete fuga ad quendam sibi notum militem, cujus Municipium: Castrum, castellum muris cinctum Du Cange. municipium in eminenti rupe situm ita natura rerum undique muniverat, ut omnimodis machinis inaccessibile videretur, non a Conchis longius quam sedecim millibus. Ad id ergo propter inexpugnabilis vallis tuicionem confugiens, vix aliquando a monachis multa prece exoratus multaque securitate donatus, rediit. Quod cum plerique omnes, tam ex longinquis quam proximis regionibus confluentes, pro inaudito miraculo eum certatim videre festinant, nonnulla ei beneficia indulsisse abeuntes gratulantur. Et hoc est quod sibi in visu sancta Fides, ut diximus, dixerat: Mille homines, quos nunquam vidisti, tibi sunt daturi, finitum numerum, ut mos est in Scripturis, pro infinito ponens.

Porro denique ut fiat noticior locoque stabilior, dudum bonę memorię Arlaldus1 abba defunctus, concorsque /14/ fratrum sententia distrahendę cęrę quę ibidem copiosiore Dei manu superhabundat, eundem preficiunt. Unde cum multiplicem questum coegisset, cępit, ut est humanum ingenium, insolescere, nactusque sui animi incestam mulierem, continuo facti in se miraculi dignitatem obliviscitur. Sed et, ne id inultum auferret, repente sanctę virginis ultrix affuit damnatio, quę uno oculorum hominem cęcato, non tamen penitus eradicato, ad penitentię reduxit remedium, lumini dehinc eum integro restituens. Mox vero idem, ubi iterum atque iterum in consuetum relabebatur volutabrum, divino ultimine vocabolo che compare solo qui e in I, 11. Cfr L. Robertini p. 325 ultimine consecuto, unius occuli lumen amittebat, penitensque recuperabat. Quod quoties jam evenerit, totidem miraculorum capitula, nisi fuisset nobis studium vitandę nimietatis, prenotare potuissemus. Ad postremum vero, cum in idipsum sine intermissione incidisset, utriusque oculi officio caruit. Quocirca, ut perfectius delicta peniteret, attonsa barba, coronato capite, clericatus se mancipavit ordini. Quam licet rem: Quam rem licet corr. Quam licet rem [20 ro] idiota et illitteratus fecisset, tamen id ita divinę pietati sedit, ut oculorum visum resumere meruisset. Idem tamen, post tot castigationum flagella impatiens libidinis, in idem cęnum corruisse dicitur, nulla tamen corporali succedente vindicta. Is igitur jam senex, ob turpis actionis facta ad summam vilitatem inopiamque redactus, nunc fratrum publica alitur alimonia, contentusque modicum plerumque vespertino salario, gaudet famis tantum refocilatione, totius levitatis molestia securus.

Testor itaque divinę providentię veritatem, absque ullo mendacii fuco, ut in hac continetur scriptura, ab ipsius Vuitberti ore accepisse, neque me decoris causa plus ęquo addidisse, neque reor insuper me inultum posse abire, si ipsam Dei dilectam et perpetuam amicam sanctam Fidem mendacis favore stili gaudere puto, quam constat pro veritate, quę Christus est, funestam martirii subisse sententiam.

/15/ Denique cum constat nonnullos quorum auctoritas satis recipitur idonea, res prodigiosas, quamvis sua ętate multo antiquiores, unius tantum relatoris, qui rei gestę tamen non interfuerit, ore contentos sollertissima descripsisse cura, cur ego rem, mea ętate actam, quam et ipse oculis video, cuique Arvernia, Rotenica, Tholosana patria ceterique id locorum populi testimonium prebent invincibile, quantum ad nostre professionis officium a perpetua memoria vacare patiar, presertim cum ipsa, ut dudum premisimus, scriptorum neglegentia, ut tantillus homunculus tam periculosam tamque arduam presumat materiam, pęne violenter cogat?

Nam sicubi in hac patria vel rarus divulgatur grammaticus, nescio pigricięne pigricięne: pigricię ne S. ignavia an dictandi ignorantia, siquidem artis professione permulti gloriantur, qui se tales ipso effectu minime produnt, tale quid describere vel sponte neglegit, vel ignorat omnino sui ingenii ingratus. Idcirco ego decrevi potius insimulari audacia, quam negligentię incurrere noxam, dum id modo recenti veritate studeo annotare literis, quod nullatenus potuisset, si scribendum posteritati servaretur, absque calumnia dubietatis vel damno veritatis haberi. Quę res ut ex omni parte dubietate careret, non statim ubi sepe dictus Vuitbertus oculis privatus extitit, illum divina miseratio sanavit, verum, ut supra dictum est, [20 vo] toto anno a salute suspendit, arteque etiam scurilitatis compluribus suis provincialibus oculis captum notavit, notatumque cunctis ad ultimum sanavit. In quo nichil eo inferius gestum est miraculum, quod in ęvangelio de ceco nato legitur, et etiam multo mirabilius, cum siquidem ipsa Veritas sequaces suos majora utique quam se factures esse promisent, inquiens: Qui credit in me, opera quę ego facio et ipse faciet, et majora horum faciet, quia ego ad Patrem vado1.

Torna su ↑

[Note a p. 6]

[I]. S. V. B. A. M. N. L. Torna al testo ↑

h. Guiberto A. Torna al testo ↑

[Note a p. 7]

i. manque V. Torna al testo ↑

1. Le Cartulaire de Conques mentionne (nº 215) un Gérald, prêtre de Castaillac (Geraldus, sacerdos de Castaliago), qui donna à l’abbaye, dans la première moitié du xie siècle, un manse situé à la Bessière, près de Golinhac. (Cf. Cartul. Introd., p. lxx.) – Castaillac, chef-lieu de paroisse, commune de Golinhac, canton d’Entraygues, arrondt d’Espalion (Aveyron). Torna al testo ↑

2. Romeus. On appelait ainsi ceux qui avaient fait le pèlerinage de Rome; par extension, on donna le même nom aux pèlerins en général. (Cf. Du Cange, Gloss., V, p. 795.) Torna al testo ↑

[Nota a p. 9]

j. Nec mirum si Deus... scelerato vero confusa, manque dans B. Torna al testo ↑

[Nota a p. 11]

k. parochiae V, P, A. Torna al testo ↑

[Nota a p. 12]

1. Spariacus (Espeyrac, canton d’Entraygues, arrondt d’Espalion, Aveyron) est mentionné plusieurs fois dans le Cartulaire, dès le XIe siècle, sous les noms de Espariago et Espairac. (Cartul., nos 131, 555, 559, 564.) – Le prieuré de Saint-Pierre d’Espeyrac fut réuni à la mense de l’abbé de Conques en 1311. (Bibl. nat., coll. Doat, 144, fo 73.)Torna al testo ↑

[Note a p. 13]

l. ad plenum B. Torna al testo ↑

1. Il s’agit d’Arlaldus II, qui, sous le règne d’Hugues Capet, partagea le /14/ gouvernement de l’abbaye de Conques avec Bégon II, évêque de Clermont (Cartul. Introd., p. xli. – Cf. nos 170, 338.). Bernard d’Angers, qui écrivait son récit vers 1012, dit, au commencement du chapitre suivant, que la guérison de Witbert avait eu lieu trente ans auparavant.Torna al testo ↑

[Note a p. 15]

1. Joan., xiv, 12. Torna al testo ↑